Konuşurken 6 bin 500 kısaltma kullanıyoruz
TRT spikeri Şener Mete, bilgisayar ve internetin yaygınlaşmasıyla kısaltmalar, kurum ve kuruluşların yanı sıra metinlere de sıçradığını, konuşurken 6 bin 500 kısaltma kullanıldığını söyledi.
Mete, kısaltmaların tarihçesiyle ilgili dünyanın herhangi bir üniversitesinde bir çalışma yapılmadığını ve yeterli kaynak bulunmadığını anlattı.
Mete, iki yıldır kısaltmaların yazımı ve telaffuzu üzerine çalıştığını ve Türkiye'de ilk defa telaffuzlu bir "Kısaltmalar Sözlüğü" hazırladığını belirterek, şöyle konuştu:
"Sözlükte, bütün kamu kurum ve kuruluşlarının, üniversitelerin ve kişilerin kullandığı ulusal ve uluslararası nitelikteki kısaltmalar var. Kısaltmalar, kelime biçiminde yazılırsa aynen okunmalı, kelime biçiminde değilse harf harf okunmalıdır. Bazı kısaltmalar da toplumun ve bilim adamlarının genel olarak kullandığı biçimiyle kullanılmalı, vurguları da Türkçe kurallarına uyarak yapılmalıdır. Hayatımızda, 6 bin 500 kısaltma var. Bunlarla her gün gazete okurken, haber dinlerken ya da bir devlet kurumunda karşılaşabiliriz. Yani konuşurken 6 bin 500 kısaltma kullanıyoruz."
En eski kısaltmanın Roma Meydanı'ndaki bir taş üzerinde
Mete, en eski kısaltmanın Roma Meydanı'ndaki bir taşın üzerinde bulunduğunu belirterek, "Buradaki kısaltma, Roma İmparatorluğu ve Cumhuriyeti anlamına gelen S.P.Q.R. kısaltmasıdır. Latince yazıtlarda çok sayıda kısaltmanın yer aldığı belirtilir. Eski Çağ ve Orta Çağ yazıcıları, kısaltmaları zamandan, papirüs ve parşömenden tasarruf etmek için kullanırlardı" diye konuştu.
Türkiye'de Cumhuriyeti'nin ilanından önce kurum isimlerinde kısaltmalar kullanılmaya başlandığını ifade eden Mete, şöyle devam etti:
"Anadolu Ajansı, İzmir'in kurtuluşundan 3 gün önce 6 Eylül 1922'de geçtiği bir haberde, ilk kez iki elif harfiyle kurumun kısaltmasını belirtmiştir. Yayınlanan ilk imla kılavuzunda (1929) yalnızca vesairenin kısaltması vs olarak belirtilmiştir. Türkiye'de kısaltmalara ilk defa 1941'de yayınlanan imla kılavuzunda yer verilmiştir. Bu kılavuzda Türkiye Büyük Millet
Meclisi (TBMM), Posta ve Telgraf Teşkilatı (PTT) gibi kurumların kısaltmalarının yanı sıra sekiz kısaltma yer almıştır. Kısaltmalarda her büyük harften sonra bir nokta kullanılmıştır."
"Bilgisayarla on binlerce kısaltma günlük hayatımıza girdi"
Günümüzde kısaltmaların farklı bir boyuta ulaştığını anlatan Mete, "Bilgisayarla on binlerce kısaltma günlük hayatımıza girdi. İnternetin yaygınlaşmasıyla kısaltmalar, kurum ve kuruluşların yanı sıra metinlere de sıçradı ve metinler, içeriksiz ve ruhsuz bir hale geldi. Oysa kısaltmalar, zamanın yetmediği kültürel ortamda, yazımda tutumlu olma ve akılda kalma
fikrinden doğmuştur" ifadelerini kullandı.
Mete, kısaltma kelimesinin Türk Dil Kurumu'nda (TDK) kısaltmak "işi", "taksir", "kısaltılmış ad" veya "söz" olarak tanımlandığını, tarihsel gelişim içinde değişen kısaltmaların tanımının yeniden yapılması gerektiğini aktardı.
Kısaltmaların sözlü iletişimde de kolaylık sağladığına dikkati çeken Mete, şunları kaydetti:
"Yazılışı uzun kelimeler, kurum adları ve kavramlar kısaltma sayesinde daha kolay anlaşılır hale gelmiştir. Kısaltmalar, birçok kurum ve kuruluş için de marka değeri durumundadır. Uluslararası marka değeri taşıyan kısaltmalar, dünyanın her yerinde aynı şekilde okunmakta ve dünya çapında iletişim birliği sağlamaktadır. Aynı anlama gelen kısaltmaların okunuşu, ülkelere göre değişse de benzer alfabeyi kullanan birçok ülkede yazım hep aynı şekildedir. Limited şirket, latin alfabesi kullanan ülkelerin çoğunda 'ltd' olarak yazılmaktadır."
(AA)
