Farklı düşünen beyinler: Asperger sendromu hakkında ne biliyoruz?

Asperger Sendromu, otizm spektrum bozukluğu (OSB) içinde yer alan nörogelişimsel bir durum. Aspergerli bireyler, özellikle sosyal iletişimde ve etkileşimde zorluklar yaşarken, genellikle ortalamanın üzerinde zekâya ve belirli konulara yoğun ilgi ve bilgiye sahip olabilirler. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Doç. Dr. Herdem Aslan Genç asperger sendromuna dair merak edilenleri detaylıca anlattı. 

İçindekiler

1. Asperger sendromu nedir?
2. Asperger sendromunun belirtileri nelerdir?
3. Asperger sendromunun nedenleri nelerdir?
4. Asperger sendromunun risk faktörleri nelerdir?
5. Asperger sendromu genetik midir?
6. Asperger sendromu tanısı nasıl konulur?
7. Yetişkinlerde ve çocuklarda kullanılan Asperger sendromu testleri nelerdir?
8. Asperger sendromunun tedavisi nasıl uygulanır?
9. Asperger sendromu olan kişilere nasıl davranılır?
10. Asperger sendromu ve otizm farkı nedir?
11. Asperger sendromunun görülme sıklığı nedir?

Asperger sendromu nedir?

Asperger sendromu uzun yıllar boyunca sosyal etkileşimde güçlük, tekrarlayıcı davranışlar ve sınırlı ilgi alanlarıyla tanımlanan bir nörogelişimsel farklılık olarak kabul edildi. Ancak, psikiyatrideki tanı sistemleri zamanla evriliyor. 2013 yılında Amerikan Psikiyatri Birliği’nin tanı kılavuzu olan DSM-5’in güncellenmesiyle birlikte, Asperger sendromu ayrı bir teşhis olmaktan çıkarılarak, Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) çatısı altına alındı. Bugün hâlâ Asperger sendromu ifadesi bazı klinik, eğitimsel veya toplumsal bağlamlarda kullanılmakla birlikte, modern tanı sistemleri bu kişileri artık otizm spektrumunun farklı uçlarında değerlendiriyor.

Asperger sendromunun belirtileri nelerdir?

Asperger sendromu olan kişilerde belirtiler genellikle erken çocuklukta başlasa da, dil gelişiminde gecikme görülmemesi ve belirtilerin görece hafif seyretmesi nedeniyle fark edilmeleri çoğunlukla okul çağına, hatta sosyal ilişkilerin daha karmaşıklaştığı ergenlik dönemine kadar uzayabilir. En dikkat çeken özellikler sosyal etkileşim güçlükleridir. Bu kişiler göz teması kurmakta zorlanabilir, yüz ifadeleri ve jestleri alışılmış biçimde kullanmaz, başkalarının duygu ifadelerini ve sosyal ipuçlarını anlamakta güçlük çekerler. Bu durum, ilişki kurma isteği taşısalar da bunu sürdürebilmelerini zorlaştırabilir. 

İlgi alanları çoğunlukla dar fakat derindir; örneğin haritalar, tarihsel olaylar, matematiksel desenler gibi bir konuya saplantılı biçimde odaklanabilirler. Dil gelişimleri genellikle normaldir, ancak kullandıkları dil biçimi mekanik veya tekdüze olabilir, mecazları, esprileri ve soyut kavramları anlamakta zorlanabilirler. Bu belirtilerin şiddeti kişiden kişiye değişse de, uygun eğitimsel ve sosyal destekle kişinin yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir.

Asperger sendromunun nedenleri nelerdir?

Asperger sendromunun kesin nedeni günümüzde hâlâ tam olarak bilinmemekle birlikte, nörogelişimsel bir farklılık olarak değerlendirilir. Beyindeki sinir ağlarının gelişiminde görülen farklılıkların, özellikle sosyal etkileşim, iletişim ve duygusal algılamadan sorumlu beyin bölgelerini etkilediği düşünülmektedir. Genetik yatkınlık önemli bir rol oynar, aile öyküsünde benzer özellikler taşıyan kişilerin bulunması bu durumu destekler. 

Asperger sendromunun risk faktörleri nelerdir?

En önemli risk faktörü, genetik yatkınlıktır. Ailede otizm spektrum bozukluğu veya Asperger sendromu tanısı almış kişilerin varlığı, sendromun ortaya çıkış riskini artırır. Ayrıca, hamilelik döneminde maruz kalınan bazı çevresel etkenlerin, örneğin enfeksiyon, ileri yaş gebeliği, gebelikteki komplikasyonlar veya doğum öncesi stres gibi etkenlerin riski artırabileceği öne sürülmektedir. Ancak, bu etkenlerin hiçbiri tek başına belirleyici değildir. Asperger sendromu genellikle genetik ve çevresel birçok etkenin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan çok faktörlü bir yapı sergiler. 

Asperger sendromu genetik midir?

Evet, Asperger sendromunun genetik bir zemini vardır. İkiz ve aile çalışmalarında Asperger sendromu veya otizm spektrum bozukluklarının aile içinde tekrarlama sıklığının genel nüfusa göre anlamlı şekilde yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Ancak, bu genetik faktörler karmaşıktır ve henüz sendroma sebep olan spesifik tek bir gen tanımlanmamıştır. Birden fazla genin birlikte etkileşimi ve çevresel faktörlerin birleşimi sonucu sendromun ortaya çıktığı düşünülmektedir.

Asperger sendromu tanısı nasıl konulur?

Asperger sendromu tanısı genellikle çocuk ve ergen psikiyatrları ya da erişkinlerde bu konuda uzmanlaşmış psikiyatristler tarafından konulur. Tanı süreci ayrıntılı klinik gözlem, gelişim ve aile öyküsünün detaylı şekilde alınması, sosyal etkileşimlerin değerlendirilmesi, tekrarlayıcı davranışların incelenmesi ve standardize edilmiş psikiyatrik değerlendirme araçlarının kullanılmasını içerir. Tanısal süreçte, sendromun benzer belirtiler gösterdiği diğer psikiyatrik bozukluklarla ayırıcı tanı önem taşır (örneğin sosyal anksiyete, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi).

Yetişkinlerde ve çocuklarda kullanılan Asperger sendromu testleri nelerdir?

Çocuklarda Asperger sendromunun değerlendirilmesi genellikle ADOS (Otizm Tanı Gözlem Ölçeği) ve ADI-R (Otizm Tanı Görüşmesi) gibi uluslararası geçerliliği olan testlerle yapılır. Bu araçlar çocukların sosyal etkileşim, iletişim ve tekrarlayıcı davranışlarını sistematik olarak değerlendirir. Bu testlerin Türk diline adaptasyonu henüz yapılmamıştır. 

Yetişkinlerde tanı koymak daha karmaşıktır. Sıklıkla psikiyatrik klinik görüşmelerin yanı sıra Otizm Spektrum Anketi, Yetişkinlerde Asperger Sendromu Ölçeği gibi yapılandırılmış klinik görüşmeler kullanılabilir. Bu testler tanıyı desteklemek için klinik gözlem ve görüşmelere ek olarak kullanılmaktadır.

Asperger sendromunun tedavisi nasıl uygulanır?

Asperger sendromunda işlevselliği ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla psikososyal destek, eğitim ve davranış terapileri uygulanır. Özellikle bilişsel davranışçı terapi, sosyal beceri eğitimleri ve duygusal farkındalık geliştirme programları sıkça tercih edilir. İlaç tedavisi Asperger sendromunu değil, eşlik eden kaygı, depresyon veya dikkat sorunu gibi durumları azaltmak için kullanılabilir. Aile ve sosyal çevrenin de dahil edildiği çok yönlü bir yaklaşım gerekmektedir.

Asperger sendromu olan kişilere nasıl davranılır?

Asperger sendromlu kişilerle iletişim kurarken açık, net ve somut bir dil kullanılmalı, belirsiz ifadeler veya dolaylı anlatımlardan kaçınılmalıdır. Sosyal ipuçlarını anlamakta güçlük çekebileceklerinden, duygu ve düşünceler doğrudan sözel olarak ifade edilmelidir. Rutinleri onlar için güven verici olduğundan, beklenmedik değişimler önceden açıklanmalıdır. Bireysel farklılıklara saygı, anlayışlı tutum ve destekleyici yaklaşımlar, Asperger sendromlu kişilerin hayat kalitesini ciddi oranda yükseltir.

Asperger sendromu ve otizm farkı nedir?

Asperger sendromu eskiden ayrı bir tanı olarak kullanılsa da, artık DSM-5 kriterlerinde “Otizm Spektrum Bozukluğu” başlığı altında değerlendirilmektedir. Asperger sendromunu diğer otizm türlerinden ayıran temel nokta, dil gelişiminde önemli bir gecikme olmaması ve bilişsel yeteneklerin genellikle normal ya da normal üstü olmasıdır. Otizmin diğer türlerinde sıklıkla dil gelişiminde gerilik ve zihinsel gelişimde belirgin farklılıklar görülür. Asperger sendromunda ise sosyal beceriler ve tekrarlayıcı davranışlar belirgin olsa da, dil ve genel bilişsel yetenek açısından bu tür gerilikler yaşanmaz.

Asperger sendromunun görülme sıklığı nedir?

Dünya genelinde Asperger sendromunun görülme sıklığı hakkında yapılan araştırmalar farklılık göstermekle birlikte, genel olarak toplumun %0,3 ile %1’i arasında bir oran söz konusudur. Erkeklerde kadınlara oranla yaklaşık 3-4 kat daha sık görüldüğü saptanmıştır. Sendromun farkındalığının artmasıyla birlikte son yıllarda tanı alma oranlarının yükseldiği görülmektedir.