Bugün Dünya Çölyak Günü... Peki Çölyak hastalığı nedir, belirtileri neler? 13 soruda çölyak hastalığı

Son yıllarda adını sıkça duyduğumuz çölyak hastalığı  bağışıklığı etkileyen bir hastalık ve yaşa bağlı olmaksızın çoğu kişide görülmektetir. Medipol Mega Üniversite Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü'nden Prof. Dr. Vedat Göral çölyak hastalığı belirtileri, nedenleri, tanısı, tedavisi ve çölyak hastalarının beslenme şekillerine dair detaylı bilgi verdi. 

Öncelikle Bugün Dünya Çölyak günü. Bugün için neler söylemek istersiniz?

Çok önemli bir sağlık sorunu olup, her yaşta, hatta bebeklerde sütten çıkılıp mamaya başlanması ile ortaya çıkabilir. Çocuklarda büyüme ve gelişmeye engel olması, bu hastalığın son derece ciddi olduğunu gösterir.

Ülkemizde görülme sıklığı nedir?

Yapılan çalışmalarda yaklaşık olarak yüzde 1 civarındadır.

Çölyak hastalığı nedir?

Çölyak veya Glüten enteropatisi denilen bu hastalık, ince bağırsağın, buğday ve bazı gıdalarda bulunan Glüten adlı proteine karşı, ömür boyu süren ve kronikleşen alerjisi ve hassasiyetidir.  Otoimmün bir hastalıktır.

Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllar (ekmek, makarna, bisküvi ve diğer unlu mamüller) gluten içerir.  En sevdiğiniz yiyeceklerden uzak durmak zorunda kalmanıza neden olabilecek bu hastalığın adı çölyaktır.

Çölyak hastalığı nedenleri neler?

Otoimmün ve genetik bir hastalıktır. Anne veya babasında çölyak hastalığı varsa, çocuklarında da çölyak hastalığı olasılığı vardır.

Çölyak hastalığı belirtileri neler?

Glüten enteropatisi olarak da bilinen çölyak hastalığı, sindirilmiş gıdalardaki besin maddelerinin  bağırsaklardan  emiliminin bozulmasına yol açar. Çocuklarda gelişme ve büyüme geriliği çölyak hastalığının erken bulgusu olabilir. Karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, huysuzluk, uyuklama, davranış bozuklukları ve okulda başarısızlık görülebilecek diğer belirtilerdir.

Çocuklarda çölyak hastalığı belirtileri neler?

Vücut için gerekli olan besin maddelerinin sindirimi ve emilimi bozulacağından, ishal ve zamanla  bağırsaklardan emilemeyen  maddelerin eksikliği başlar. Kansızlık, demir ve B vitamini ile C vitamini emilimi bozulur. Zamanla protein, yağ ve mineraller ile karbonhidrat emilimi bozulur.

Çölyak hastalığı tanısı nasıl konulur?

Endoskopide 12 parmak bağırsağından biyopsi alınması ile ve kanda anti-transglutaminase IgA ve anti-endomysium Ak IgA testleri ile tanı rahatlıkla konur. HLA DQ2 ve DQ8 gen testi de yapılmaktadır.

Çölyak hastalığı nasıl tedavi edilir?

Tek tedavi, glüten içeren tüm gıdalardan uzak durulmalıdır. Glüten içeren ruj, ilaçlar ve diğer maddelerde de glüten olabileceği, unutulmamalıdır. Henüz ilaç tedavisi yok ancak gelecekte bazı yeni ilaç veya aşı çalışmaları vardır.

Glüten içermeyen besinler nelerdir?

Buğday, arpa, çavdar, yulaf içeren tüm gıdalarda vardır. Mısır ekmeği, pirinç, patates, nohut, mercimek, kestane, soya, fasulye, fındık gibi besinleri ve bu besinlerden elde edilen un ve nişastaları tercih etmek gerekmektedir. Et, balık, tavuk, sebze ve meyveler serbest olarak tüketilir.

Çölyak hastalarının beslenmesinde dikkat etmesi gerekenler neler?

• Doğal gıdalara önem verilmeli (süt-et-balık-yumurta-sebze-kuru baklagil-pirinç-mısır-patates), okul ve dışarıda yemek yerken, dikkatli seçimler yapılmalı.
• Buğday unu karışık mısır unu ve pirinç ununa dikkat edilmeli. Etiketsiz gıda tüketiminde çok dikkatli olunmalı.
• İlaçlar, kozmetik ürünleri, şampuan, kremler vb. glüten içerikleri yönünden dikkatli kullanılmalı.
• Pişirme ve hazırlık aşamasında güvenli gıdaların glütenli gıdalarla bulaş olmamasına dikkat edilmeli.
• Bazı ağır vakalarda havada glüten partikülleri olabileceğinden fırının önünden bile geçilmesi önerilmemektedir.
• İlaç, kozmetik ürünler, şampuan, krem gibi ürünler glüten içerikleri nedeniyle dikkatli kullanılmalıdır. Çok iyi bir etiket okuyucusu olunmalı, gıdaların etiketleri mutlaka okunmalıdır.
• Özellikle evde glütenli ve glütensiz gıdaların birbirinden ayrı ve uzak saklanması önemlidir.
• Yemek hazırlığı sırasında glütenli gıdalara değmiş veya bulaşmış çatal, kaşık, süzgeç, tabak gibi gereçler kesinlikle çölyaklı kişilerin gıdalarına dokundurulmamalıdır.
• Bir ton gıdada, 2 kaşık glütenin bile tehlikeli olabileceği unutulmamalıdır.

Çölyak hastaları özel bir diyet listesi uygulamalı mı, bu diyette neler olmalı?

Özet olarak, glüten içeren hiçbir gıda önerilmiyor. Özellikle işlenmiş gıdalardan uzak durmak gerekiyor. Ayrıca bir çölyak hastası ile aynı evi paylaşıyorsanız, tost makinanızı ayırmanız gerekir. Çünkü bir tost makinesinde hem glütenli hem glütensiz tost yapılamaz.

Unlu mamulleri tüketirken ise unun saatlerce havada kalabileceğini unutmamak gerekiyor. Bu sebeple elleri sık yıkamak gerekir. Eldivende de bulunabilir. Yemekleri yaptıktan sonra Chlorox çözeltisi ile çalışma yüzeylerini daima iyice silin ve yıkayın. Yemek yaptığınız tavaları fırçalamak sizi glüten kalıntılarından koruyacaktır.

Çölyak diyeti ile izin verilen gıda çeşitleri neler?

Çölyak diyeti listesi planlanırken veya uygularken aşağıdaki besinler baz olarak alınır.

• Pırasa, ıspanak, domates, patates, kabak, patlıcan, havuç gibi bütün sebze çeşitleri
• Nohut, kuru fasulye, mercimek  gibi bakliyat çeşitleri
• Mısır, pirinç, kinoa, kestane, darı, teff, esmer buğday, beyaz ve tatlı patates gibi tahıl kaynakları
• Süt, yoğurt, beyaz peynir, lable, parmesan, mozzeralla ve kaşar peyniri gibi süt ve süt ürünleri
• Keçiboybuzu çekirdeği unu, mısır unu, pirinç unu, nohut unu, kestane unu, soya unu ve patates unu gibi un çeşitleri
• Kırmızı et, balık, deniz ürünleri, kümes hayvanları ve yumurta
• Bal, reçel, beyaz/esmer şeker, zeytin
• Elma, armut, muz, çilek, ayva, kavun, karpuz gibi bütün meyve çeşitleri
• Zeytinyağı, ayçiçek yağı, mısırözü yağı ve fındık yağı gibi sıvı yağlar
• Kahve, çay, maden suyu, limonata ve asitli içecek

Hastalık tedavi edilmezse ne olur?

İleriki yıllarda;

• Malabsorbsiyon
• Büyüme geriliği
• Kansızlık (Hipokrom mikrositer anemi)
• Kansızlık (Megoblastik anemi)
• Kalsiyum ve K vitamini eksikliği
• Otoimmün hastalıkların prevelansında artış
• Osteoporoz
• Kısırlık, düşük
• Depresyon
• Lenfoma
• Kalın ve ince barsak kanserlerine neden olabilir.

SağlıkGlüten hassasiyeti nedir, nasıl anlaşılır? Glüten hassasiyeti olanlar nelere dikkat etmeli? Glüten hakkında 18 soru cevap