HPV aşısı nedir, nasıl yapılır? Kaç doz yapılır? 9 soruda HPV aşısı hakkında merak edilenler

HPV aşısı, insanlarda HPV virüs enfeksiyonunu engellemek için geliştirilmiş bir aşı. Peki HPV aşısı nasıl yapılır? Kaç doz yapılır? HPV enfeksiyonu olan herkeste kanser meydana geliyor mu? HPV aşısı kimlere yapılmaz?  Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Dr. Gülay Beydilli Nacak, HPV aşısı hakkında merak edilenleri anlattı. 

HPV aşısı nedir, ne işe yarar?

HPV aşılarını konuşmadan önce HPV hakkında bilgi vermek isterim.

HPV, dünya çapında cinsel yolla bulaşan en yaygın enfeksiyondur. 2018'de çoğu 20 yaş altı veya 20'li yaşların başında olmak üzere yaklaşık 43 milyon HPV enfeksiyonu tespit edilmiş.

Cinsel aktif kişilerin yüzde 75'i yaşamları boyunca HPV ile karşılaşıyor ve bu insanların çoğu HPV enfeksiyonu (yüzde 70-90) asemptomatik seyrediyor yani hiçbir belirti vermiyor ve 1-2 yıl içinde kendi kendine düzeliyor. Kalıcı enfeksiyon (veya çoklu yeniden enfeksiyon) hastalıklara ve ölüme sebep olabiliyor.

Tüm kanserlerin yaklaşık yüzde 5’i HPV ile ilişkili. Her yıl 630.000'den fazla HPV ilişkili yeni kanser vakası ortaya çıkıyor. Kadınlarda görülen tüm kanserlerin yaklaşık yüzde 9’undan ve erkeklerdeki tüm kanserlerin yüzde 1’inden HPV sorumlu.

HPV'nin yaklaşık 200 farklı tipi var ve bunların 20'den fazlası bilinen veya muhtemel karsinojenler. HPV'nin kansere sebep olan tipleri (ağırlıklı olarak HPV 16/18, "yüksek riskli" tipler) neredeyse tüm rahim ağzı kanserlerinin sebebi. HPV ayrıca ağız, boğaz, dil ve bademcikler, vajina, vulva, penis ve anüs kanserlerine neden oluyor. Araştırmalar, HPV'nin nadir olsa da burun ve sinüsler, konjonktiva ve gözyaşı kesesi kanserine sebep olduğunu da göstermiştir.

Üstelik HPV sadece kansere sebep olmuyor, aynı zamanda anogenital siğillere de sebep oluyor. Ölümcül olmasa da anogenital siğiller kişinin yaşam kalitesini etkileyebiliyor ve sağlık sistemlerinde önemli maliyetlere sebep oluyor. HPV'nin iki tipi (HPV 6 ve HPV 11, "düşük riskli" tipler) anogenital siğillerin yüzde 96-100'den sorumlu.

HPV enfeksiyonunun görülme sıklığı ve kalıcılığı coğrafi bölge, cinsiyet, yaş, etnik köken, enfeksiyonun anatomik yeri, kişinin bağışıklık sisteminin durumu ve sağlık davranışlarına (cinsel partner sayısı, cinsel uygulamalar veya tütün kullanımı gibi) göre değişmekte.

Tek partnerli olsanız bile HPV alabilirsiniz. Enfeksiyonu olan biriyle birlikte olduktan yıllar sonra da belirtiler geliştirebilirsiniz. Bu, virüsü ilk ne zaman aldığınızı bilmeyi zorlaştırır.

HPV, cinsel ilişkiye girmeden sadece yakın genital temas yoluyla da yayılabilir. Bu nedenle prezervatif yüzde 60-70 korunma sağlar. Ancak diğer cinsel yolla geçen mikroplara karşı büyük oranda koruma sağladığı için prezervatif kullanımı önemli.

Peki genital organlarında veya ağız ve boğazda HPV enfeksiyonu olan herkeste kanser meydana geliyor mu? Tabii ki hayır, HPV herkeste kansere sebep olmuyor.  Ancak bir HPV enfeksiyonundan sonra kimlerin kansere yakalanacağını, kimlerin bu enfeksiyonu sorunsuz geçireceğini bilmek zor.

Eğer HPV’ nin bulaşmasını engelleyebilirsek, sebep olduğu kanser ve siğillerden de korunabiliriz. İşte bu nedenle HPV’nin bulaşmasını önlemek çok önemli ve aşılama ile mümkün. Aşılar, enfeksiyona sebep olmadan, mikrobu bağışıklık sistemimize tanıtarak vücudun bu mikroplara karşı antikor oluşturmasını ve bu antikorlar ile mikropların vücudumuza girerek enfeksiyon oluşturmasını engeller. Aşılar enfeksiyonların ve sebep oldukları hastalıkların önlenmesinde en iyi yoldur.

HPV konuşulduğunda ilk akla gelen doğal olarak rahim ağzı kanseri. HPV’nin sebep olabileceği diğer kanserlerden faklı olarak rahim ağzı kanseri, smear testi ile kanser öncesi değişiklikler veya kanserin çok erken aşamalarında tanı konulabilen bir hastalık. Fakat HPV’nin sebep olduğu diğer kanserler için maalesef tarama ve erken tanı şansı yok.

HPV aşısı çeşitleri

Üç tip HPV aşısı mevcut:

1-    İkili aşı (Cervarix®, 2007 ve Cecolin®, 2020)

2-    Dörtlü aşı (Gardasil®, 2006 )

3-    Dokuzlu aşı (Gardasil®9, 2014)

Ancak bu aşıların hepsi tüm ülkelerde mevcut değil, şu anda ülkemizde dörtlü aşı (Gardasil) mevcut ve biz bu aşıyı uyguluyoruz.

HPV aşısı kimlere uygulanır?

HPV aşısı, bir kişiye HPV bulaşmadan önce uygulandığında en iyi korumayı sağlar. HPV aşısı, bir kişinin zaten sahip olduğu bir HPV enfeksiyonunu tedavi edemez. Bu nedenle, ilk cinsel ilişkiden önce HPV aşısı yaptırmak çok daha faydalıdır. Yani asıl hedef grup, ilk cinsellik öncesi kızlar ve erkeklerdir.

Mart 2022 itibariyle, Dünya Sağlık Örgütüne üye olan 194 ülkeden 117 ülkede kız çocukları, 38 ülkede erkek çocukları da HPV aşısı ulusal bağışıklama programlarına dahil etmiştir, yani bu ülkeler okul çağında çocukları rutin aşılıyorlar.

HPV aşısı ne zaman yapılmalıdır?

• Asıl hedef grup ilk cinsel ilişki öncesi kızlar ve erkekler. Bu grup 11 veya 12 yaşında (9 yaşında da başlanabilir) aşılanmalı.
• 26 yaşına kadar herkes, henüz aşılanmamışsa aşılanmalı. 
• 26 yaşından büyük herkese aşı önerilmiyor.

HPV kaptıktan sonra HPV aşısı olmak ne kadar koruyuculuk sağlar?

Bununla birlikte, 27 ila 45 yaşları arasında henüz aşılanmamış bazı yetişkinler, yeni HPV enfeksiyonları için riskleri ve aşının olası faydaları hakkında doktorla görüştükten sonra HPV aşısı olmaya karar verebilir. Bu yaş aralığında HPV aşısı daha az fayda sağlar. Cinsel aktif yetişkinlerin çoğu, aşılamanın hedeflediği HPV türlerinin tümü olmasa da, zaten HPV'ye maruz kalmıştır.

HPV aşısı önerilen yaş ve dozları        

• İlk doz sırasında 15 yaş altı kadınlar: 2 dozluk bir program (0, 6 ay) önerilir.
• Dozlar arasındaki süre 5 aydan kısa ise, ilk dozdan en az 6 ay sonra üçüncü bir doz verilmelidir.
• İlk doz sırasında 15 yaş üstü kadınlar: 3 dozluk bir program (0, 2, 6 ay) önerilir.
• Bağışıklığı baskılanmış ve/veya HIV ile enfekte olduğu bilinen tüm bireylerde hangi yaşta olduklarına bakılmaksızın mutlaka 3 dozluk program gerekir.

HPV aşısı yan etkileri neler?

Kullanılmaya başlamadan önce yapılan klinik deneyler ve kullanılmaya başlandıktan sonraki veriler üç tip aşının da güvenli olduğunu göstermektedir.

HPV aşısının en yaygın yan etkileri ağrı, şişme ve kızarıklık gibi lokal yan etkilerdir genellikle hafiftir kısa sürede geçer. Ateş, mide bulantısı, baş dönmesi, yorgunluk, baş ağrısı ve kas ağrısı nadiren görülür.

Baş dönmesi veya bayılma (HPV aşısı da dahil olmak üzere herhangi bir aşıdan sonra bayılma, ergenlerde diğerlerinden daha yaygındır). Bayılma ve bayılmadan kaynaklanan yaralanmaları önlemek için kişi, adolesanlar aşılama sırasında ve aşı yapıldıktan sonra 15 dakika boyunca oturmalı veya uzanmalıdır.

Çok nadiren, aşılamadan sonra şiddetli (anafilaktik) alerjik reaksiyonlar meydana gelebilir. Bir aşının herhangi bir bileşenine karşı şiddetli alerjisi olan kişiler bu aşıyı almamalıdır.

HPV aşısının multipl skleroz veya beyin veya sinirlerle ilgili diğer problemler gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olabileceğini iddia edildiğini duymuş olabilirsiniz. Araştırmalar bunların doğru olmadığını göstermiştir. Yan etkilerle ilgili herhangi bir sorunuz varsa, doktorunuz bu konuda en güvenilir kaynaktır.

HPV aşısının koruyuculuğu nedir?

HPV aşısı yüzde 100 koruma sağlamaz, bazı durumlarda, aşı yaptırmış olan kişiler HPV enfeksiyonu kapabilir. Ancak yine de HPV riskini azaltmanın en iyi yolu aşıdır.

HPV aşısı, rahim ağzı ve vajina kanserine, genital siğillere neden olabilen HPV enfeksiyonu türlerini önlemede çok iyidir. Diğer kanser türlerinin riskini de azaltabilir.

Her üç tür HPV aşısı da, rahim ağzı kanseri vakalarının yaklaşık yüzde 70'inden sorumlu olan virüs tipleri HPV 16 ve HPV 18 ile enfeksiyonun ve bu virüs türlerinin neden olduğu kanser öncesi rahim ağzı dokusu lezyonların önlenmesinde de oldukça etkilidir.

Dörtlü aşı, neredeyse tamamı HPV tip 6 ve HPV 11 enfeksiyonunun neden olduğu siğillerin önlenmesinde de oldukça etkili.

Dokuzlu aşı, dörtlü aşıya ilave olarak HPV tip 31, HPV 33, HPV 45, HPV 52 ve HPV 58'e karşı da koruma sağlar.

HPV aşısı, cinsel yolla bulaşan diğer hastalıklara karşı koruma sağlamaz. Bu anlamda korunma açısından her zaman prezervatif kullanımı önemli.

HPV aşısı yaptırmak rahim ağzı kanserine yakalanma riskini azaltır ancak sizi tamamen korumaz. Aşı olsanız bile rahim ağzı kanseri açısından 23 -65 yaş arasındaki tüm kadınlara smear taraması devam etmelidir.

HPV aşısı kimlere yapılmaz?

• Ciddi alerji öykünüz varsa doktorunuza mutlaka bilgi verin.
• Bir HPV aşısının herhangi bir bileşenine veya daha önceki bir HPV aşısı dozuna karşı yaşamı tehdit eden bir alerjik reaksiyon olduysa aşı yaptırmayın.
• Maya alerjiniz varsa Gardasil ve Gardasil 9 aşılarını yaptırmayın.
• HPV aşıları, hafif ateşi, soğuk algınlığı, burun akıntısı veya öksürüğü olan çocuklar için güvenli, yapılabilir. Orta veya şiddetli hastalığı olan kişiler, iyileştikten sonra aşı yaptırmalı.
• HPV aşısının hamilelikte kullanılması önerilmez. Hamile olduğu bilinen kişiler aşılamayı hamilelik sonrasına kadar ertelemeli. Ancak aşı öncesi gebelik testi yapılmasına gerek yok. Her ne kadar gebelik fark edilmeden HPV aşısı yapılmış gebelerde fetüs üzerinde olumsuz etki bildirilmemiş olsa da HPV aşılarının gebelerde çalışması yapılmamıştır. Bir kişinin HPV aşısı yapıldıktan sonra hamile olduğu tespit edilirse, endişelenmeye gerek yok fakat ikinci ve/veya üçüncü dozlar gebelik sonrasına ertelenmeli.

Emziren anneler aşı yaptırabilir mi?

Emziren anneler HPV aşısı yaptırabilir.

HPV SAHİBİ BİRİNİN AŞI OLDUKTAN SONRA BİLMESİ GEREKENLER-BULAŞTIRMAYA DEVAM EDER Mİ?

• Aşı olan bir kişi, aşı olduktan sonra yeni virüslerden kendisi korunur ama halihazırda taşıdığı virüsü bulaştırmaya devam eder mi?

HPV aşılarının, kişinin aşı öncesi taşıdığı, aşı içinde bulunan veya bulunmayan HPV tiplerinden kaynaklanan hastalıklara karşı koruma sağladığı gösterilmemiştir ve kişi HPV aşısı öncesi taşıdığı virüsü bulaştırmaya devam edebilir.

• Aşı olmuş biri, çok kısa zamanda virüse maruz kaldıysa kendisi etkilenmese dahi kısa sürede başkasına bulaştırma ihtimali nedir? Konakçı olarak vücutta bu virüs ne kadar barınıyor?

Virüsler yaşayabilmesi ve çoğalabilmesi için canlı hücrenin içerisinde olmaları gerekir. HPV virüsü rahim ağzı ve vajen mukozasının en alt tabakasındaki genç hücrelere yerleşir. Aşı takvimi tamamlandıktan sonra virüse maruz kalınmış ise virüsün bulaşmasını engeller, böylece partnerini de bu virüse karşı korumuş olur. Ancak HPV aşısı olan kişi çok kısa süre içinde virüsü taşıyan birisi ile ilişkiye girmiş ve hemen arkasından başka birisi ile birlikte olmuşsa kendi hücrelerine yerleşmeden virüsü ikinci partnerine bulaştırabilir.

• Virüsü kapmış ama sonrasında aşı olmuş kişiler, vücutlarında taşıdıkları HPV türünü bulaştırmaya devam eder mi? Ederse ne zamana kadar eder? Etmezse ne sürede etkisi yok olmuştur?

 Virüsü taşıdığı sürece bulaştırmaya devam edebilir.