Organ bağışı nasıl yapılır? Kimler organ bağışı yapabilir? 11 soruda organ bağışına dair merak edilenler

Kişinin hayatta iken serbest iradesi ile tıbben yaşamı sona erdikten sonra doku ve organlarının başka hastaların tedavisi için kullanılmasına izin vermesi ve bunu belgelendirmesi organ bağışı olarak ifade ediliyor. Acıbadem Ataşehir Hastanesi Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. İbrahim Berber ve Acıbadem Ataşehir Hastanesi Nefroloji Uzmanı Prof. Dr. Ülkem Çakır organ bağışı hakkında merak edilenleri yanıtladı…

Organ bağışı nedir?

Bir insanın henüz sağlıklı iken serbest iradesi ile tıbben yaşamı sona erdikten (beyin ölümü) sonra, doku ve organlarının bir kısmını veya tamamını başka insanların tedavisi için kullanılmak üzere bağışlamasıdır.

Kimler organ bağışı yapabilir?

Ülkemizde organ bağışı 1979 tarih ve 2238 sayılı “Organ ve doku alınması, saklanması ve nakli” ile ilgili kanun çerçevesinde yapılmaktadır. Kanunen 18 yaşını doldurmuş ve akli dengesi yerinde olan herkes, organlarının ve dokularının bir kısmını veya tamamını bağışlayabilmektedir.

Kimler organ bağışı yapamaz?

On sekiz yaşını doldurmamış veya on sekiz yaşını doldursa dahi akıl sağlığı yönünden doğru karar verme yetisi olmayan birisi organ bağışı yapamaz. Buna karşılık herhangi bir hastalığımızın (Diyabet, hipertansiyon, hepatit, kanser vb) olması organ bağışı yapmamıza engel teşkil etmemektedir.

Hangi organ ve dokular bağışlanabilir?

Bir kişi organlarını ve dokularını bağışlayarak bir çok insana yaşama şansı verebilmektedir. Kalp, akciğer, böbrek, karaciğer, pankreas, ince bağırsak gibi organlar, kol, bacak, yüz gibi kompozit dokular ve kalp kapağı, göz kornea tabakası, kas, kemik iliği gibi dokuların tamamı veya bir kısmı bağışlanabilmektedir.

Organ bağışından faydalanacak kişi nasıl seçilir?

Organ nakline ihtiyacı olan kişiler arasında cins, ırk, din, zengin-fakir ayrımı yapılmadan organ nakli gerçekleştirilir. Bağışlanan organın nakledileceği kişi belirlenirken tıbbi aciliyet durumu, kan grubu uyumu, doku uyumu, hastalık süresi ve yaş göz önünde bulundurularak yapılır.

Organ bağışı nasıl yapılır?

Organ bağışı yapmak isteyen kişiler Sağlık Bakanlığı'nın tüm hastanelerinde, organ nakli yapan özel hastanelerde, organ nakli bölge koordinasyon merkezlerinde, sağlık il müdürlüklerinde, konu ile ilgili çalışma yürüten dernek ve vakıflarda  iki tanık huzurunda organ bağışında bulunulabilirler ve bağış kartlarını alabilirler. Organ bağışı kartının bir bölümünde bağışlamak istediğiniz organlarla ilgili seçenekler mevcuttur, bu bölümde işaretlediğiniz organlarınız dışında her hangi bir organınızın alınması söz konusu değildir.

Şuanda ayrıca E-Devlet üzerinden organ bağışı başvurusu da yapılabilir fakat organ bağışı sürecinin tamamlanabilmesi için ıslak imza gerektiği için yukarıda sayılan merkezlerden birine şahsen başvurmak da gerekmektedir.

Organ bağış kartı olsun ya da olmasın ailelerden izin alınır mı?

Kişi organ bağışı yapmış olabilir fakat evde yolda ya da kaza yerinde ölümü gerçekleşmiş ise organları alınamaz. Ancak hastane ortamında tıbben ölümü gerçekleşmiş kişilerin organları alınabilir. Hiçbir zaman bağış kartı tek başına yeterli değildir. Organ bağış kartı hukuki olarak geçerlidir ancak uygulamada sadece manevi yaptırım gücü olan, sembolik bir karttır. Organ bağış kartı olup olmadığına bakılmaksızın beyin ölümü olmuş tüm vakaların aileleri ile mutlaka organ nakli koordinatörü görüşür ve aile onayının olup olmadığını sorar. Aile onayı olmadan hiç kimsenin organları alınmaz ve kullanılmaz. Kişinin organlarının alınabilmesi için mutlaka ailesinin onayının alınması gerekmektedir. Bu sebeple bağış yaptığınız andan itibaren bu kararınızı ailenizle paylaşmanız gerekmektedir. Yakını yanında olmadan ölmüş birinin cebinden organ bağış kartı çıksa bile organları alınmamaktadır.

Organ bağışı yapıldıktan sonra vazgeçmek mümkün mü?

Organ bağışı kartı sahibi olsanız dahi, kişi istediğiniz zaman organ bağışından vazgeçebilir. Organ bağışından vazgeçildiğinde bu yeni kararın aile ile paylaşılması ve E-Devlet sistemi üzerinden veya bir organ bağış merkezine başvurarak organ bağışının iptal edilmesi ve organ bağış kartının imha edilmesi yeterlidir.

Organ bağışının önemi nedir?

Ülkemizde nakil yapan merkez sayısı, kalitesi-donanımı ve yetişmiş insan gücü bakımından dünyanın en ileri ülkeleri arasında yer almaktadır. Fakat ülkemizde ölüden organ bağışının yetersizliği nedeniyle yapılan nakillerin çoğunluğu canlı vericiden yapılmaktadır. Ülkemiz canlı vericili böbrek ve karaciğer nakli konusunda dünyada birinci sırada yer almaktadır. Bir canlı vericiden ancak bir kişiye nakil yapılabilmektedir. Halbuki bir kadavradan organ bağışı olduğunda 7-8 kişiye organ nakli yapılabilmektedir. Türkiye’de şu anda kadavra bekleme listesinde 26 binden fazla kişi organ nakli olmak için beklemektedir. Buna karşılık çoğunluğu canlı vericiden olmak üzere son bir yılda (2022) yapılan nakil sayısı 5268’dir. Yani bekleme listesindeki her beş kişiden biri ancak organ nakli olabilmektedir. Diğerleri beklemeye devam etmektedir. Böbrek bekleme listesindeki hastaların diyaliz ile hayatını devam ettirme gibi bir şansları olmasına karşın kalp, akciğer, karaciğer bekleme listesinde olanların böyle bir şansı olmamaktadır. Bu nedenle bekleme listesindeki hastaların her sene yaklaşık %10’nu organ nakli şansına erişebilseler yaşayabilecekken nakil olamadıkları için hayatını kaybetmektedir.

Ülkemizde organ bağışı ne kadar yaygın ? İstenen seviyede mi? 

Türkiye’de kadavradan (ölüden) organ bağışı Amerika ve Avrupa ülkelerine göre çok azdır. Ülkemizde yapılan organ nakillerinin ancak yüzde 20’si kadavradan bağışla yapılmaktadır. Halbuki Amerika ve Avrupa ülkelerinde yapılan nakillerin yüzde 80'i kadavradan yapılmaktadır. Türkiye kadavradan organ bağış oranı 2022 yılında milyon nüfus başına 3.4’dür ve bu oran ile ülkemiz dünyada maalesef son sıralarda yer almaktadır. Buna karşılık canlıdan yapılan karaciğer ve böbrek nakli oranlarına bakıldığında ise Türkiye dünyada birinci sırada yer almaktadır.

Ülkemizde son yıllarda beyin ölümü tespitleri sayı olarak artmış olsa da bağış sayısı oldukça çok düşüktür. 2022 yılında aile izni olan kadavra bağış sayısı 289’dur. Ülkemizde beyin ölüm bildirim sayılarının yetersizliği yanında ondan daha önemli olan aile izni alma oranları çok düşük seyretmektedir. Son yıllarda yüzde 25 civarında seyreden aile izni oranı Covid-19 pandemisi ile birlikte bu oran yüzde 20’nin altına inmiş bulunmaktadır. Bu da her beş beyin ölümünden ancak birisinden aile izni alınabildiğini göstermektedir. Avrupa ve Amerika’da bu oran yüzde 50’nin üzerindedir. Kadavradan organ bağışının en yüksek olduğu ülke olan İspanya’da ise bu oran yüzde 85’in üzerindedir.

Organ bağışı haftası kapsamında neler söylemek istersiniz?

Ülkemizde kadavradan organ bağışını artırmak için eğitim ve farkındalığı artırıcı çalışmalar sadece organ bağışı haftasında değil tüm bir yıl boyunca yapılmalıdır. Her konuda olduğu gibi organ bağışı ve nakli konusunda tüm toplum (sağlık çalışanları dahil) eğitilmeli ve bilinç düzeyi artırılmalıdır. Başta T.C. Sağlık Bakanlığı olmak üzere yoğun bir eğitim ve farkındalık seferberliği tüm kurumlarla ortak gerçekleşmelidir. Elbette bu tip organizasyonlarda süreklilik esastır ve medya desteği çok önemlidir.