Kolesterol nedir? Neden yükselir? Kolesterol çeşitleri nelerdir?

En önemli sağlık problemlerinden biri olan kolesterol pek çok kişide görülebilen ve herkeste farklı nedenlerden dolayı ortaya çıkabilen hastalıktır. Peki kolesterol nedir? Neden olur? Kolesterol çeşitleri nelerdir? Acıbadem Dr. Şinasi Can (Kadıkoy) Hastanesi Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Nevnihal Eren, kolesterol hakkında detaylı bilgiler verdi. 

Kolesterol nedir?

Kolesterol, hücre zarının yapısında bulunan, vücuttaki bazı hormonların, safra asitlerinin ve D vitamininin sentezinde yapı taşı olarak kullanılan çok önemli bir biyolojik moleküldür.

Kandaki kolesterolün kaynağı nedir?

Özellikle karaciğer ve bağırsak dokusu olmak üzere, hemen hemen her dokuda kolesterol üretilebiliyor. Vücuttaki kolesterolün yarısından biraz fazlası beslenme ile aldığımız kolesteroldür. Kalanı vücut tarafından biyosentez yoluyla üretiliyor.

Kolesterol çeşitleri nelerdir?

Hem vücutta üretilen hem de besinlerle dışarıdan alınan kolesterol, kanda lipoproteinler aracılığıyla taşınıyor. İki çeşit lipoprotein vardır. Bunlardan biri düşük kansiteli lipoprotein (Low Dencity Lypoprotein / LDL) ) olarak bilinir. LDL kanda bulunan fazladan kolesterolü dokulara taşır. Bir diğeri yüksek dansiteli lipoproteindir ( High Desity Lipopotein/ HDL) HDL dokularda birikmiş olan kolesterolü karaciğere geri taşır, burada yıkılıp vücuttan atılımını sağlar.

İyi ve kötü kolesterol nedir?

LDL’nin taşıdığı atar damarların duvarının iç kısmında biriken kolesterol zaman içinde damar sertliği plakları oluşturarak bu damarların yavaş yavaş daralmasına neden olur. Stres altında damar sertliği plakları yırtıldığı taktirde vücut bunu damar yaralanması olarak algılayarak bu alana pıhtı yığar. Sonuçta tıkanan damarın nereyi beslediğine bağlı olarak kalp krizi veya inme oluşabilir. Bu nedenle LDL halk dilinde “kötü kolesterol” olarak anılır. HDL ise damar duvarındaki kolesterolü uzaklaştırarak plakların oluşumunu engeller bu nedenle “iyi kolesterol” olarak bilinir.

SağlıkYüksek karbonhidratlı sağlıklı 12 yiyecek

Yüksek kolesterol nedenleri nelerdir?

Yüksek kolesterol ailevi olabilir. Bu kişilerde vücutta genetik olarak fazla kolesterol üretilir. İleri yaşta ve erkeklerde de kolesterol seviyeleri daha yüksektir. Kötü beslenme, şişmanlık ve hareketsizlik diğer nedenlerdendir. Sigara kullanımı da HDL seviyelerini düşürür ve kalp damar sistemi hastalıklarını davet eden önemli bir risk faktörüdür.

Kan kolesterol seviyeleri kaç olmalıdır?

Kalp damar hastalığı için başka bir risk faktörü olmayan kişilerde LDL seviyelerinin 130 mg / dl’nin altında olması hedeflenir. HDL ne kadar yüksek olursa o kadar iyi, yaşam beklentisi o kadar uzundur. 40 mg /dl’nin altındaki seviyeler risk faktörü kabul edilir. Hipertansiyon ve diyabet hastalığı gibi önemli risk faktörleri olan kişilerde , daha önce bilinen ve gösterilmiş damar sertliği olan kişilerde ise kandaki LDL seviyelerinin 100 mg /dl’nin, hatta 80mg/dl’nin altında olması hedeflenmelidir.

Yüksek kolesterol belirtileri nelerdir?

Kolesterol yüksekliğine işaret eden, özgün bir belirti yoktur. Genellikle aile öyküsü nedeniyle yapılan veya check-up sırasında yapılan tetkikler sonucunda tanı konur. Kolesterol yüksekliğinin yaptığı damar sertliği plakları yaş ilerledikçe sinsi şeklide ilerler. Ancak damarda kritik darlık yaptığında belirtiler ortaya çıkar. Koroner damarlar daraldığında efor sırasında veya stres altında göğüs ağrıları, bacak damarları daraldığında yürüyüş sırasında olan baldır ağrıları, boyun damarları daraldığında geçici felçler, konuşma bozuklukları , baş dönmesi veya bayılma olabilir. Damar tam tıkandığında ise kalp krizi veya inme şeklinde karşımıza çıkabilir.

Trigliserid nedir?

Trigliserid kanda bulunan bir yağ türüdür. Yemek sırasında alınan ihtiyacımızdan fazla kaloriler trigliseride dönüştürülerek yağ hücrelerinde depolanır. Aç kaldığımızda ve yemek aralarında ise bazı hormonlar aracılığıyla yağ hücrelerinden salınarak ihtiyacımız olan enerjiye dönüştürülür. Sürekli olarak ihtiyaçtan fazla ve yüksek karbonhidratlı beslenme söz konusu ise kandaki trigliserid seviyeleri yükselir (hipertrigliseridemi).

Normal trigliserid değerleri kaç olmalıdır?

Normal trigliserid 150 mg/ dl’nin altında olmalıdır. 150 - 199 mg/ dl arasındaki seviyeler sınırda yüksek , 200- 599 mg/dl arsındaki seviyeler yüksek, 500 mg/dl’nin üzerindeki seviyeler ise çok yüksek olarak değerlendirilir.

Yüksek trigliserid belirtileri nelerdir?

Kolesterol yüksekliğinde olduğu gibi trigliserid yüksekliğine özgü bir belirti yoktur. Çoğu kez şişmanlık veya diyabet hastalığı eşlik edebilir. Damar sertliği oluşumunda önemli bir risk faktörüdür. Çok yüksek trigliserid seviyelerinde pankreatit gelişebilir. Pankreatit olduğunda şiddetli karın ağrısına, genel durum bozulması ve tansiyon düşüklüğü eşlik edebilir.

Tedavisi nasıl olur?

Tedavide yaşam tarzı değişiklikleri ön plana alınmalıdır. Düzenli egzersiz yapma, sağlıklı beslenme, alkol alımının kısıtlanması ve kilo verme yararlı olur. Sigara kullanılıyorsa muhakkak bırakılmalıdır. Eşlik edebilen diyabet hastalığı ve tiroit bezi hastalıklarının da saptanması ve birlikte tedavisi gerekir. Yaşam tarzı değişikliklerinin yeterli olmadığı seçilmiş kişilerde ilaç tedavisi gerekebilir.

Kolesterolü düşüren gıdalar nelerdir?

Kolesterolü özellikle doymuş yağ asitlerinin tüketimi yükseltir. Doymuş yağlar kırmızı et, sakatat ( kokoreç, ciğer vs) ile midye, kalamar ve karides gibi balık dışındaki deniz ürünlerinde mevcuttur. Bu gıdaları sınırlamak gereklidir. Peynir, süt ve yoğurt gibi mandıra ürünlerinde hem doymuş hem doymamış yağ asitleri birlikte bulunur. Keçi sütü anne sütüne en yakın süttür ve daha çok HDL’yi yükseltir. O nedenle tercih edilmelidir. Yağ olarak soğuk sıkım zeytinyağı kullanılmalı, kızartmalardan kaçınmalıdır. Balık ve balık yağı tüketimi de HDL’yi  yükseltir. Özetle zeytinyağlı sebze, salata ve balık ağırlıklı Akdeniz tipi besleme tercih edilmelidir.