Maymun Çiçeği Virüsü: Nedir? Belirtileri ne? Bulaşıcı mı? Soru ve cevaplarla Maymun Çiçeği

Dünyanın gündeminde bu kez Maymun Çiçeği (Monkeypox) hastalığı var. Orta ve Batı Afrika kökenli endemik bir virüsün neden olduğu maymun çiçeği son olarak İsrail, İsviçre ve Avusturya'daki vakalarla birlikte toplam 15 ülkede görüldü. Sağlık Bakanlığı 22 Mayıs 2022'de Türkiye'de Maymun Çiçeği hastalığına rastlanmadığını duyurdu. Peki, Maymun Çiçeği Virüsü nedir? Belirtileri ne? Ölümcül mü? Bulaşıcı mı? Tedavisi var mı? Merak edilen bu soruları Acıbadem Taksim Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Çağrı Büke yanıtladı. İşte Büke'nin Maymun Çiçeği hastalığı ile ilgili paylaştığı bilgiler:

MAYMUN ÇİÇEĞİ HASTALIĞI NEDİR?

Öncelikle Maymun Çiçeği virüsü nedir?

Maymun çiçeği virüsü Poxvirus ailesine bağlı Ortopoxvirus cinsine bağlı bir DNA virüsüdür. Asıl virüs çeşitli hayvan türlerinde bulunur ve insanlara bulaşmada önemli kaynağı oluşturur. Bu yönü ile Maymun çiçeği virüsü bir zoonoz etkeni ve oluşan durum da zoonotik bir enfeksiyon hastalığıdır. Maymun çiçeği virüsü Batı Afrika türü ve Kongo türü olmak üzere iki türden oluşur. Virüs insanda ilk defa 1970 yılında Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde bir çocuk olguda saptanmıştır. Maymun çiçeği virüsü hastalığı günümüzde Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gabon, Gana, Liberya, Fildişi Sahili, Nijerya Sierra Leone, Güney Sudan, Benin ve Kongo Cumhuriyeti’nde endemik olarak görülmektedir. 13 Mayıs 2022 tarihinden beri ise hastalık endemik olmayan ülkelerde de görülmeye başlamıştır. 21 Mayıs 2022 tarihi itibarı ile İngiltere, Kanada, İspanya, İsveç, Portekiz, Avusturya, Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda ve Amerika Birleşik Devletleri’nden olmak üzere toplam 92 Maymun çiçeği virüsü hastalığı kesin olgu bildirimi yapılmış ve yapılmaya devam etmektedir. 

MAYMUN ÇİÇEĞİ BELİRTİLERİ

Belirtileri nelerdir?

Virüs insana bulaştıktan sonra hastalık belirtileri ortaya çıkıncaya kadar geçen süre (inkübasyon süresi) 5-21 gün arasında değişmektedir. İlk görülen belirtiler; yüksek ateş, baş ağrısı, lenf bezlerinde büyüme, sırt ağrısı, kas ağrısı, halsizlik ve bitkinliktir. Bu yakınma ve belirtiler ortalama bir ila üç gün süre ile görülür. Bundan sonra deride döküntüler görülmeye başlar. Döküntüler makül, papül, vezikül, püstül olarak adlandırılan türde olup genellikle döküntülerin ilk görüldüğü yer yüz bölgesidir. Bundan sonra tüm vücutta, el ve ayak parmak aralarında, hatta ağız ve genital bölge mukozalarında da döküntüler gelişir. Deri ve mukozalarda ortaya çıkan döküntüler kuruyup kabuk haline (krut) dönüşünceye kadar hastalık derideki lezyonlara temas ile de bulaşmaya devam eder. Maymun çiçeği hastalığı genellikle iki - üç hafta içerisinde kendiliğinden iyileşir

Bulaşıcı mı? Nasıl bulaşır? Hastalığın kaynağı ne?

• Maymun çiçeği virüsünün oluşturduğu enfeksiyon hastalığı diğer enfeksiyon hastalıkları gibi bulaşıcı özelliğe sahiptir. Zoonotik bir enfeksiyon hastalığı olması nedeniyle hastalık asıl olarak maymun, sıçan ve sincap gibi vahşi hayvanlardan, kemirgenlerden ve primatlardan insanlara bulaşmaktadır.
• Bu yolla bulaşmada enfekte hayvanların derisi, mukozası, kan ve diğer vücut sıvıları ile doğrudan temas rol oynar. Enfekte hayvanların az pişirilmiş et ürünlerinin yenilmesi de düşük olasılık olmakla birlikte risk faktörü olarak görülmektedir.
• Maymun çiçeği hastalığının hastalığa yakalanan bir kişiden sağlıklı bir başka kişi ya da kişilere bulaşmasında solunum yolu damlacıkları önemli rol oynamaktadır. Söz konusu damlacıklara uzun süre ile maruz kalmak bulaşma açısından bir risktir.
• Ayrıca deri ve mukozalardaki lezyonlara temas etmek de hastalığın bulaşmasında rol oynamaktadır. Bu açıdan cinsel yol aracılığı ile hastalığın bulaşabileceği akıldan çıkartılmamalıdır.
• Yine hastanın vücut ve mukozalarına temas etmiş olan giyeceklerin bir başkası tarafından giyilmesi, yatak ve çarşaf örtülerinin bir başkası tarafından kullanılması da hastalığın insanlara bulaşmasında rol oyar.
• Bu nedenle hastalığın insandan insana bulaşmasını önlemede hastalığa yakalanan kişilerin izolasyonu ve bu sürenin derideki lezyonlar kabuklanıncaya kadar olan ortalama üç hafta süre ile uygulanması çok etkilidir.

 Maymun çiçeği virüsü Türkiye’de var mı?

Henüz Maymun çiçeği virüsünün neden olduğu enfeksiyon hastalığı Türkiye’de bildirilmemiştir. Ancak seyahatlerin tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de karşılıklı olarak yoğun biçimde sürdürülmesi, özellikle hastalığın endemik olduğu Afrika ülkeleri başta olmak üzere hastalığın görüldüğü diğer ülkelere seyahatler ya da oradan ülkemize yapılacak seyahatlerle başta solunum yolu damlacıkları ile olmak üzere bilinen bulaşma yolları ile hastalık bulaşının gerçekleşmesi ve ülkemizde de hastalığın görülmesi olasılıklar dahilindedir.

Tedavi yöntemleri neler?

Henüz hastalığın tedavisinde kullanılabilecek etkin bir ilaç henüz söz konusu olmamakla birlikte bu alanda çalışmalar sürdürülmektedir. Tecovirimat adlı antiviral ilaç yenilerde söz konusu hastalığın tedavisi için kullanım onayı almaya çok yakın bir ilaçtır.

Hastalığa karşı korunmak amacıyla da etkin bir aşı söz konusu değildir. Ancak Çiçek hastalığına karşı aşılanmış kişilerin Maymun Çiçeği hastalığına karşı %65 - %85 arasında bir çapraz koruyuculuk sağlayabileceği düşünülmektedir. Ancak 1980’den itibaren tüm dünyada Çiçek hastalığı eradike edildiğinden dolayı Çiçek aşısı bu tarihe kadar uygulanmış, bundan sonra ise yapılmamıştır.

 Ölümcül bir virüs müdür?

Maymun çiçeği virüsünün oluşturduğu enfeksiyon hastalığı genellikle hafif seyirli olmakla birlikte çocuklarda ve özellikle bağışık sistemi baskılanmış olgularda ağır ve hatta hayatı tehdit eder türde seyredebilmektedir. Hastalığa bağlı ölüm oranları %1 - %10 oranında değişmektedir

 Nasıl korunabiliriz?

Hastalık Afrika’nın Batı ve Orta bölgelerinde endemiktir. Şimdilerde daha önce hastalığın görülmediği ülkelerde de görülmeye başlanmıştır. Bu aşamada hastalıktan korunmanın birinci koşulu hastalığın bulaşma yolları konusunda toplumda farkındalığın alınması gereken önlemler konusunda bilgi düzeylerinin artırılmasıdır. Ayrıca başta söz konusu ülkelere seyahat eden ya da buradan gelen kişilerde olmak üzere hastalık açısından duyarlı olunması ve bunlarda hastalık saptanacak olursa bu kişilerin izolasyona alınmalarıdır. Yine hastalık tanısı konulan kişiler ile temaslıların takibi de hastalığın yayılmasının önüne geçmede bu aşamada alınacak korunma tedbirleri arasındadır.

              ----------------- BİTTİ--------------------

CDS VE DSÖ KAYNAKLARINDA MAYMUN ÇİÇEĞİ

ABD Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi (CDS) Maymun Çiçeği Virüsü hakkında şu bilgileri veriyor:

Maymun Çiçeği (Monkeypox) ilk olarak 1958'de araştırma için tutulan maymun kolonilerinde çiçek benzeri bir hastalığın iki salgınının ortaya çıkmasıyla keşfedildi, bu nedenle 'maymun çiçeği' adı verildi. İlk insan maymun çiçeği vakası, 1970 yılında, çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için yoğun çaba sarf edilen bir dönemde Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kaydedildi. O zamandan beri, diğer Orta ve Batı Afrika ülkelerindeki insanlarda maymun çiçeği bildirilmiştir. Maymun çiçeğinin doğal rezervuarı bilinmemektedir. Bununla birlikte, Afrika kemirgenleri ve insan olmayan primatlar (maymunlar gibi) virüsü barındırabilir ve insanları enfekte edebilir.

MAYMUN ÇİÇEĞİ HASTALIĞI BELİRTİ SIRALAMASI

Peki, Maymun Çiçeği Hastalığı belirti sıralaması nasıl ilerliyor? CDS bu konuda şu bilgileri veriyor:

İnsanlarda, maymun çiçeği semptomları çiçek hastalığı semptomlarına benziyor ancak daha hafif. Maymun Çiçeği ateş, baş ağrısı, kas ağrıları ve yorgunlukla başlıyor. Çiçek hastalığı ve maymun çiçeği belirtileri arasındaki temel fark, maymun çiçeği lenf düğümlerinin şişmesine neden olurken çiçek hastalığının olmamasıdır. Maymun çiçeği için kuluçka süresi genellikle 7-14 gündür ancak 5−21 gün arasında değişebilir.

Hastalık şu şekilde başlar:

-Ateş
-Baş ağrısı
-Kas ağrıları
-Sırt ağrısı
-Şişmiş lenf düğümleri
-Titreme
-Tükenmişlik
-Ateşin ortaya çıkmasından 1 ila 3 gün sonra (bazen daha uzun) hastada, genellikle yüzde başlayan ve vücudun diğer bölgelerine yayılan bir kızarıklık gelişir.
-Enfeksiyonun iki bölüme ayrıldığını belirten Sağlık Bakanlığı ise şu bilgileri veriyor: Deri döküntüsü genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar.  Döküntüler genelde yüzde başlayıp (vakaların %95'inde) ve avuç içlerini ve ayak tabanlarını (vakaların %75'inde) etkiler. Ayrıca oral mukozalar (vakaların %70'inde), genital bölge (%30) ve konjonktiva ile birlikte kornea da (%20) etkilenir. Döküntü, ardışık olarak maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (hafifçe kabarık sert lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu lezyonlar), püstüllere (sarımsı sıvı ile dolu lezyonlar) ve kuruyup dökülen kabuklara doğru değişiklik gösterir.

MAYMUN ÇİÇEĞİ HASTALIĞI NASIL BULAŞIYOR?

Seyahatsagligi.gov.tr'de MonkeyPox virüsünün bulaşması ile ilgili şu bilgiler veriliyor:

Maymun Virüsü yani Monkeypox insanlara genellikle kemirgenler, primatlar gibi vahşi hayvanlardan bulaşıyor. Ancak insandan insana bulaşma da söz konusu. Peki, virüs nasıl bulaşıyor? Kişiler arasındaki bulaşma lezyonlar, vücut sıvıları, solunum damlacıkları, yatak örtüsü gibi kontamine materyallere temas yoluyla oluyor. Bakanlık yetersiz pişmiş et ve enfekte hayvanların ürünlerinin yenmesini de riskli olarak görüyor. Anneden fetüse plasenta yoluyla da bulaşabiliyor.

MAYMUN ÇİÇEĞİ HASTALIĞI ÖLÜMCÜL MÜ?

Peki, Maymun Çiçeği hastalığı ölümcül mü? Kaynaklara göre hastalık genellikle 2 ila 4 hafta sürüyor. CDS verilerine göre Afrika'da, Maymun Çiçeği hastalığına yakalanan her 10 kişiden 1'inde ölüme neden olmuş. Hastalıkta daha şiddetli vakaların çocuklar arasında daha sık görüldüğü biliniyor. Seyehatsagligi.gov.tr bu konuda şu bilgiyi veriyor: "Maymun çiçeği virüsü vaka ölüm oranı genel popülasyonda %0 ile %11 arasında değişmektedir ve küçük çocuklar arasında daha yüksektir"

HASTALIKTAN KORUNMAK İÇİN NE YAPILMALI?

Peki, Maymun Çiçeği virüsünden korunmak için neler yapılmalı? Bakanlığın sitesinde yer alan bilgilere göre

•Virüsü barındırabilecek hayvanlarla temastan kaçınmak önemli.
•Hasta bir hayvanla temas etmiş herhangi bir kontamine malzemeyle temastan kaçınılması gerekiyor.
•Enfekte hastaları izole etmek gerekiyor.
•Enfekte hayvanlar veya insanlarla temastan sonra iyi el hijyeni uygulanması öneriliyor.
•Hastalara ile temas ederken kişisel koruyucu ekipman (KKD) kullanılması gerekiyor.

MAYMUN ÇİÇEĞİ HASTALIĞI TEDAVİSİ

Peki, Maymun Çiçeği hastalığının tedavisi nasıl yapılıyor? Amerikan CDS bu konuda ise şu bilgileri veriyor: "Şu anda, maymun çiçeği virüsü enfeksiyonu için kanıtlanmış, güvenli bir tedavi yoktur. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki bir maymun çiçeği salgınını kontrol etmek amacıyla çiçek hastalığı aşısı, antiviraller ve aşı immün globulini (VIG) kullanılabilir"