Biri "sizi" takip ediyor!

Yazı: Ayşegül Uyanık Örnekal

Sosyal medya; ilk dönemlerde bilgi edinmenin ve haberleşmenin en etkin aracıyken, bir anda insanların birbirini takip ettiği, adeta yaşamının her anına karşı tarafın rızasıyla hakim olduğu bir mecra haline geldi. Burada en büyük ilgi, takipçi sayısı milyonları bulan ünlü isimlerde gibi görünse de açık profiller birçok kişinin başka yaşamları takip etmesine olanak sunuyor. Ama konu bu kadar basit değil. Bazen öyle şeyler yapılıyor ki insan “Tüm bunlara değer mi?” diye kendine sormadan edemiyor. Çünkü birçok gizli profil, kim olduğu belli olmasın diye açılan sahte hesapların takibi altında. Burada da devreye ayrılık sonrası eski sevgilinin ya da eski sevgilinin yeni sevgilisinin sosyal medya hesaplarının takibi konusu giriyor, ki bu gerçekten tek başına bir konu başlığı! Hayatımıza son yıllarda giren “stalk” ve “stalk’lamak” kelimelerinin karşılığı olan bu tablonun psikolojik açıdan değerlendirilmesi, nedenleri, niçinleri ve tabii ki kişinin kendini bundan kurtarabilmesinin yollarına ilişkin sorularımızı Üsküdar Üniversitesi NP Etiler Tıp Merkezi'nden Uzman Klinik Psikolog Orçun Aykol yanıtladı.

Sosyal medyanın yükselişe geçtiği son yıllarda yaşamımıza giren "stalk" yani gizli takip kelimesini psikolojik açıdan tanımlayabilir misiniz?
Günümüzde sosyal medyanın yaşamın merkezinde olmasının, yeni sendromlar ve terimlerin ortaya çıkmasına neden olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçek. Bunlardan en önemlisi olan “stalk'lamak”, sürekli biçimde birinin ya da birilerinin ne yaptığını “gizlice” takip etmeyi ifade ediyor. Stalk'lamak, daha çok merak edilen bir kişinin yaşamının her detayını öğrenmek için de kullanılıyor.

İnsanlar neden başkalarının hayatlarını merak ediyorlar?
Bu merak sadece bugüne ya da bu yüzyıla ait değil. Ancak 21. yüzyılda yaşayan insanların en büyük avantajı (belki de dezavantajı) meraklarını gidermeye yarayacak çok sayıda olanağın bulunması. Bunlardan biri de sosyal medya ve internet. Artık merak ettiğimiz şeyi o an kolaylıkla görebiliyor ya da öğrenebiliyoruz. Bana kalırsa bu durum, iki tür soruna yol açıyor: İlki, her isteğin ya da arzunun bu kadar kolay doyurulması!Ki bu çok bebekliğinden bu yana ilişki kurduğu nesnenin yokluğunu deneyimleyerek,“diğerine” ilişkin içsel nesne tasarımını oluşturabiliyor. Yokluğun hiç olmadığı ya da arzunun karşılandığı her durum bizim dış dünyaya ait olan nesneleri içsel olarak tasarımlandırmamıza engel oluyor. Bu söylediğim çok temel ve ilkel bir gelişim basamağı ama insanoğlu için büyük önem taşıyor. Şu an insanlığı dikkatlice gözlemleyin. Bana kalırsa artık insanların “ötekine” ait bir tasarımı yok ve bence bu, dünya için çok korku verici. Sokağa çıktığınızda karşılaşırsınız... Sadece sanki o yürüyor kaldırımda!Ya da toplu taşıma kullandığınızda şahit olmuşsunuzdur; otobüste, metroda sadece o var. Diğerinin olup olmadığına bakmıyor bile. Diğer önemli sorun da doyumsuzluk ve beraberinde gelen mutsuzluk hatta depresyona kadar uzanan süreç.

Bu kişilerin yani stalker'ların en önemli özelliği karşı tarafı illegal olarak takip etmesi. Peki neden çekiniyorlar ve bu şekilde davranıyorlar?
Sizden ayrılıp gururunuzu, sevginizi ve benzeri bir şeyi ayaklar altına alan bir adama ya da kadına halen ilgi duyduğunuzu nasıl söyleyebilirsiniz? Bu yüzden ayrılık sonrası gizli, profil kapalıysa yeni “sahte” profille takip ve sanırım benim de bilmediğim buna benzer birçok başka yönteme başvuruluyor. Buradaki en büyük tehlike, ayrılık sürecinin ve bunun ardından yaşanması gereken yasın uzaması hatta bazen tamamlanamaması. Hal böyle olunca, en sık biten ilişkinin kişinin zihninde obsesif biçimde devam etmesi durumuyla karşılaşılıyor. Kişi, diğerini stalk’layarak ve onun her adımından haberdar olarak hem kendi değerini sorgulamaya başlıyor, hem de ayrılık zihinsel olarak sonlanamıyor. Klinik deneyimlerden yola çıkarak söylenebilir ki ayrılık, kişi için fiziksel olsa da ruhsal olarak sağlanamıyor ve her ayrılığın ardından yaşanması gereken sağlıklı bir süreç olan yas tamamlanamıyor. Bu yas süreci tamamlanamadığında ise kişi yeni bir ilişki için adım atamıyor. Diğerine olan öfke artarak devam ediyor, yas sürecinde yaşanması beklenen depresif duygular yerini daha şiddetli bir depresyona bırakıyor. Bu davranış kompulsif (yapılmadığında huzursuzluk veren tekrarlı davranışlar) bir tekrar haline geliyor.



İlk bakışta sadece ünlüler gibi görünse de eski sevgililer, iş arkadaşları, komşular ve yakın çevre de stalk'tan nasibini alıyor. Merak, kıskançlık... Bunun nedeni olarak neyi ya da neleri söleyebiliriz?
Merak, kıskançlık veya belki daha birçok duygu... Eskiden bir yere gidileceği zaman haber ve şimdi gerek yok. Hikayeye koyarsın, gören görür. Ya da geçmişte bir seyahatten döndüğünüzde o geziyle ilgili fotoğraflara bakardık oysa şimdi hikayeden takip etmeniz yeterli. Sorun bence şu; iletişime gerek kalmadı! Geçmişte seyahat fotoğraflarını görmek için iletişim kurmak gerekirdi. Bugün ise hesaba bak, “like” tuşuna bas ve geç. Hiçbir iletişim ve içselleştirme yok. Belki bir sonraki neslin içselleştirme mekanizması bunun üzerinden olacak, bilmiyorum. Ama şu anki neslin böyle değil, onu biliyorum. Sorun da burada başlıyor.

Peki, sevilmeyen hatta belki de nefret edilen biri neden takip edilir?
“Sevginin karşıtı nefret değil, kayıtsızlıktır” der Freud. Kesinlikle haklı! Nefret etiğimiz birine onu sevmediğimizi söyleyemeyiz. Ama nefretle bu takibi sürdürüyorsak, aslında bilinç dışı bir şekilde ona olan sevgimizin ya da aşkımızın bazı nedenlerle ve yaşananlarla başka duygusal ya da dürtüsel forma dönüştüğü ortaya çıkıyor. Birisinden çok nefret ediyorsak iyi düşünmek lazım. Bu nedenle takip ediliyor olması hiç şaşırtıcı değil. Bence daha şaşırtıcı olan, hiç tanımadığı birinin sıkı takipçisi olmak.

Tam da buraya gelecektim. Kişi bazen hiç tanımadığı, tesadüfen karşısına çıkan birinin yaşamını da merak ederek, sosyal medya hesaplarını inceleyebiliyor. İlgisini çeken ama tanımadığı kişileri rahatlıkla takibe almak normal bir şey mi?
Aslında takip ettiği kişinin kim olduğu çok önemli değil çünkü o artık “öteki” değil. O sayfa ya da sosyal medya hesabı sadece kişini olmayı istediği, düşlerinde, fantezilerinde kendisini konumlandırdığı bir hayat ya da durum. Kişi o hesapla bir özdeşim kurarak onu takip ediyor. Buradaki risk, bazen gerçeklik algısının zedelenebilmesi. Bizim iç gerçekliğimiz ile dış dünyanın gerçekliği birbiriyle örtüşmediğinde psikolojik olarak ciddi sorunlar ortaya çıkabiliyor. Tabii ki burada şunun altını çizmek gerek: Sadece stalk’ladığı için kişi bu duruma düşmez ama psikolojik olarak bir yatkınlık, geçmiş öyküsünde buna benzer bir ruhsal sorun varsa stalk sadece bunu tetikleyebilir.



Gizlice takip ettiği birini saplantı haline getirmeye sıkça rastlanıyor mu? Bu durum ne tür sonuçlara yol açabiliyor?
Bu sadece sosyal medya ile ilişkili değil. Eskiden de bu gizli takiplerin olduğu psikopatolojiler söz konusuydu. Ancak bugün takip etmek veya o kişiye ulaşmak saniyeler alıyor. Gizli takiplerin yol açabileceği en büyük iki temel sorun, bence obsesif (takıntılı) bir süreç ve ayrılık/yasla ilgili depresyonun uzaması. Ama paranoid tür bir bozuklukta kişi takip ettiği için paranoid olmuyor. Zaten paranoid bozukluğu bulunuyor ve bu, birçok nedenle bazılarını takibi içerebiliyor. Hepsi birbirinden çok farklı hastalıklar ve farklı müdahaleler gerekti.

Arzuyu gidermenin yolu parmak ucunda mı?
Kimileri eski sevgilisini ya da medyada gördüğü ünlü bir ismi sosyal medyada takip etmeyi saplantı hatta psikolojik bir rahatsızlık olarak düşünebiliyor. Oysa Uzman Klinik Psikolog Orçun Aykol, bunun psikolojik bir rahatsızlıktan ziyade, arzuyu gidermenin biçim değiştirmiş yeni bir aracı olduğunu ifade ediyor. “Tabii ki her arzunun karşılanıyor olması insanoğlu için risk taşıyor” diyen Psk. Aykol, şöyle devam ediyor: “Bu risklerin ardından birtakım psikolojik sorunlar ortaya çıkabiliyor. Bazı şeyler insan için çok yeni gibi görünse de aslında belki var olduğumuzdan beri form değiştirerek devam ediyor. Merak, öğrenme, görme çok ilkel olmakla birlikte halen canlılığını koruyor. Sadece bunları karşılama yollarımız değişiyor.”

Eski sevgilinizi takipten çıkarmanın 3 yolu
Sosyal medyada gizli takipten nasibini alan kişiler genellikle eski sevgililer oluyor. Kimileri bunun farkındayken, kimilerinin ruhu bile duymuyor. Sonuçta budurumdan eski sevgili değil, ilişkiyi kafasında bitiremeyen taraf yani kabul etmeyebilirsiniz belki ama aslında “siz” zarar görüyorsunuz. Psk. Orçun Aykol, ayrılıkla biten ilişkilerde stalk’a karşı alınması gereken önlemleri şöyle sıralıyor:

• Öncelikle ayrılığı kabul edin.

• Ne olursa olsun karşı tarafın sosyal medya hesaplarını takibi bırakın, gerekiyorsa engelleyin. Unutmayın ki ayrılmış olmak sizin değersiz ya da yetersiz olmanızla değil, ilişkinin bitmesiyle ilgili.

• Ayrılığın ardından gelen depresif duygular bir seviyeye kadar normal karşılanırken, bu yaşamınızı çok zorluyorsa, yapmanız gerekenleri yapamıyorsanız, uyku, iştah, mesleki işlevselliğinizde bozulma varsa psikiyatrik destek almak için geç kalmayın.

* Formsante dergisinden alınmıştır.