Tatlı su manipülatörleri

Yazı: Simay Engür

Sevgilinize, patronunuza, arkadaşınıza ve hatta annenize ‘hayır’ demekten korktuğunuz oluyor mu? Yanıtınız evetse, suçluluk ya da korku hissetmenizi sağlayarak size her istediklerini yaptırıyor olabilirler. Nasıl mı? Tıpkı 1800’lü yıllarda geçen efsanevi Gaslight filminde olduğu gibi: Yıllar önce teyzesinin öldürüldüğü eve geri dönen Paula, burada zaman geçirdikçe aklından şüphe edecek mistik olaylarla karşılaşmaya başlar. Gizemli olayların ardındaki isim kocası Gregory’den başkası değildir; Paula’yı aklını kaçırdığına dair ikna ederek, servetini ele geçirmeye çalışır. 1944 yapımı Gaslight filmindeki bu iddialı manipülasyon, daha sonra psikolojiye de aynı isimle girer. Gaslight yani duygusal manipülasyon: Bir kişinin kendi çıkarları doğrultusunda istediğini almak için, hassas noktalarınızdan ve zaaflarınızdan yararlanması anlamına geliyor. Elbette ki filmdeki kadar gaddar senaryolarla karşılaşmıyor olabilirsiniz; ancak gerçekleri çarpıtan, fikrinize saygı duyuyormuş gibi yapıp yine de kendi fikrini enjekte etmeye çalışan, çoğu zaman öfkeli ancak zaman zamanda kurban rolü oynayarak kendini acındıran o kişiyi hatırladınız mı? Sizi belki de en yakınınızdaki kişinin karanlık yüzüyle tanıştıralım: Tehlikeli manipülatör!

Gözünden tanıyabilir misin?
Tüm bunları göz önünde bulundurduğunuzda, manipüleye uğrayıp uğramadığınızı merak ediyor ve ofis masasından kafanızı kaldırıp gizemli ‘gaslighter’ın kim olduğunu derhal tespit etmeye çalışıyor olabilirsiniz… Sevgilinize de aynı şekilde kısık gözlerle kötü kötü bakıyorsanız sakin olmanızı öneriyoruz; çünkü manipülatörler çoğunlukla ne yaptıklarını fark etmiyor. Tek amaçları fikirlerinizi çeşitli taktiklerle değiştirmek ve gerçekleri çarpıtarak kendi doğrularını kabul ettirmeye çalışmak. Elbette masum değiller ancak usta birer yalancı olmalarına rağmen motivasyonları konfor alanlarında kalmak değil; kati surette haklı olmaktır. Haklı çıkmak için her yolu denerler. Manipülatörlerin dominant karakterler olduğunu söylemek mümkün fakat görünenin aksine kendilerine güvenmiyor oldukları kesin bilgi, yayalım! Neden derseniz; karşı tarafın davranışlarını analiz edip bir nevi onlar adına karar veremedikleri durumlarda kendilerini eksik ve yetersiz hissederler. Ayrıca çevrelerini kolay yönlendirebilecekleri insanlarla dolduruyor olmaları da en klişe tatlı su manipülatörü eğilimidir. Uzman Klinik Psikolog Gizem Mine, özellikle yakın çevrenizde manipülatif kişiler varsa fark etmenizin daha zor olduğunu söylüyor ve ekliyor: “En yaygın manipülasyon genellikle iş ortamı ve romantik ilişkilerde, bir kişi diğerinin davranışlarını kontrol etmek istediğinde gerçekleşir. Duygu sömürüsü, yalan söyleme, kurban rolünü oynama, mahrum bırakma, suçluluk duygusu yaratma, aşağılama manipülatörün en sık kullandığı yöntemler. Bu yöntemlerin hangisinin, ne düzeyde kullanılacağını ise kurbanın kişilik özellikleri ve manipülatörün ihtiyaçları belirliyor. Manipülasyonun etkililiğini destekleyen dış faktörler ise sevilen bir kişinin kaybı, ayrılma, boşanma ve iş kaybı gibi olumsuz durumlar olabiliyor.” Anlayacağınız manipülatörler genellikle öfkeli davranarak sizi kendi sınırlarınıza çekmeye çalışır; bazı durumlarda da tam aksine edilgen saldırgan rolünde yani kendilerine acımanızı sağlayarak da istediklerini yaptırabilir.

Sınırlarınızı belirleyin
Peki, Gaslight’ın aydınlattığı yolu tercih edenlerden kendinizi nasıl koruyabilirsiniz? İlk adım olarak rolleri değiştirin ve nasıl ki manipülatör sizi analiz ediyorsa, bu kez siz onu gözlemleyin. Buradaki en önemli sinyal, sizden bir şey isterken nasıl davrandığı olabilir. Örneğin normalde hiç nazik olmayan arkadaşınız, dünyanın en nazik insanıymışçasına sizden bir şey istiyorsa manipüle ediliyor olabilirsiniz. Elbette ki manipülasyona uğrayıp uğramamak tamamen sizin elinizde. Çözümüyse benlik duygunuzu geliştirmekte yatıyor. Gaslighter’ların en büyük silahı ona duyduğunuz saygı ve güvendir. Ancak oyun hamuru misali sizinle oynadığını fark edip, kimseye göre şekil almamayı benimsediğinizde; yani kendinize güvendiğinizde manipülatörlere karşı savaşmanıza gerek kalmayacağı kesin.

Hoşça kal manipülatör!
Manipülasyona uğradığınızı düşünüyorsanız yeni kararlar almanızın vakti gelmiş demektir. Uzman Klinik Psikolog Gizem Mine Çölümlü manipülasyona maruz kalanlar için şöyle söylüyor: “Duygusal manipülasyonun kurban açısından kaçınılmaz sonucu; benlik saygısında azalma, yoğun umutsuzluk sonucu yerleşen anksiyete ve buna eşlik eden depresif duygulanım olabiliyor. Bu sürekli olarak hissedilen olumsuz duygulara rağmen ilişkinin devam etmesine pasif bir şekilde izin veren kişi de bu durumdan sorumlu diyebiliriz.” O yolundan vazgeçmeyebilir; ancak benliğinizi geliştirerek kendinizi koruyabilirsiniz:
• İş hayatınızda veya yakın ilişkilerinizde kendi değerlerinizin neler olduğunu gözden geçirin. İlk adım duygularınızı ve doğrularınızı sorgulamakla başlar.
• ‘Neden bunu yapmak zorundayım?’ gibi sorgulamaları ertelemeyin. İtiraz etmeyi öğrenin.
• Önce kendinize güvenin. ‘Düşüncelerin için teşekkür ederim, hepsine saygı duyuyorum ama benim fikrim başka’ diyebildiğiniz noktada manipülatörler sizinle fare gibi oynayamayacaktır.
• Karşınızdaki ebeveyniniz bile olsa; sizin sınırlarınızın dışına çıkan taleplerine ‘mantıklı bir izah’ isteyin.
• Her daim ‘haklı’ olmayı kafasına koymuş insanlarla savaşmaktan vazgeçin. Öz benliğinizi geliştirip, yalnızca iç yaşantınız doğrultusunda davrandığınızda sizi kontrol etmeye çalışmaktan vazgeçecektir.

Manipüle mi ediliyorsunuz?
İkili ilişkilerde bir şeylerin yanlış gittiğini hissediyor, ancak ne olduğunu bir türlü anlayamıyorsanız ve özellikle ilişki içinde kendi doğrularınızı kaybetmiş gibi hissediyorsanız; manipülasyona uğruyor olabilirsiniz.
• Her zaman haklıdır: Her seferinde özür dileyen siz oluyorsanız...
• Güçlü durur: Her şeye fazla tepki gösterdiğinizi veya duygusal olarak çok hassas olduğunuzu devamlı dile getiriyorsa...
• Duymazdan gelir: Tartışma anında aynı şeyleri tekrar tekrar söylemenize rağmen duymazdan geliyor; sizi haksız çıkarmak için bambaşka bir argüman ortaya atıyor ve kendinizi açıklama konusunda ilerleme kaydetmenize müsaade etmiyorsa...
• Mükemmeldir: Genellikle davranışlarınızın hatalı olduğunu söylüyor ve sizi aşağılamaktan çekinmiyorsa...
• Son çare, kurban rolünü seçer: Elinde argüman kalmadığında ‘edilgen saldırgan’ bir tutum sergiliyor ve ‘kendini acındırarak’ gerçekleri çarpıtma yolunu seçiyorsa...

Tüm bunları yapan bir sevgiliniz varsa, manipülasyona uğruyorsunuz demektir.