Unutkanlık neden olur, hangi durumlarda ciddiye almalıyız? Unutkanlığı önlemek için hangi önlemleri alabiliriz?

Unutkanlık, daha çok ilerleyen yaşlarda görülse de; genç, yaşlı fark etmeksizin herkesin yaşadığı bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Amerikan Hastanesi Nöroloji Bölümü Dr. Onat Demirci unutkanlık hakkında merak edilenleri anlattı.

Unutkanlığa neden olan en önemli sağlık sorunları hangileridir? Bu rahatsızlıktan ve neden unutkanlığa yol açtığından bahseder misiniz?

Unutkanlığın yaş grubuna göre değişik nedenleri olmaktadır. 65 yaş altında en sık görülen nedenler B12 vitamin eksikliği, demir eksikliği, hipotirioidi gibi metabolik sebepler, uyku bozuklukları, kronik alkol kullanımı olabilirken, 65 yaş üzerindeki kişilerde organik beyin patolojilerine bağlı Demans tabloları daha sık görülür. Demans, birden fazla zihinsel alanda (hafıza, matematik, yüksek zihinsel işlemler gibi) geri dönüşümsüz ilerleyici kayıp olarak tanımlanabilir. En sık görülen Demans risk faktörleri arasında, yaş (65 yaş üzerinde daha çok), yüksek kan basıncı, yüksek kan şekeri (diyabet), kilolu veya obez olmak, sigara içmek, çok fazla alkol kullanmak, fiziksel inaktivite, sosyal izolasyon ve depresyon sayılabilir.

Genç yaşta sık rastlanan unutkanlığın sebepleri nelerdir?

Vitamin eksikliği ve hipotiroidinin yanında, psikolojik faktörler de genç yaştaki unutkanlığın önemli sebeplerindendir.

Unutkanlığımız hangi seviyedeyse bunu çok ciddiye almalıyız?

Günlük yaşantınızı etkileyen bir unutkanlık söz konusuysa, mutlaka bir nöroloji uzmanı tarafından değerlendirilmeniz gerekir. Ayrıca, unutkanlığa eşlik eden başka bulgular varsa (kol ve bacaklarda güçsüzlük, uyuşma, karıncalaşma, ani kilo alımı ya da kilo kaybı, yeni başlangıçlı baş ağrısı gibi), unutkanlık altta yatan başka bir hastalığın ilk bulgusu olabilir ve araştırılması gerekir.

Unutkanlığın türleri var mıdır? Bunların hangileri çok ciddidir?

Kişinin günlük yaşantısını etkileyen her türlü unutkanlık ciddiye alınmalıdır. Ancak, ileri yaşta görülen Demans sendromları bilişsel yetilerde ilerleyici ve geri dönüşümsüz bilişsel yeti kaybına sebep olduğu için, hem kişinin hem de çevresindekilerin yaşam kalitesi üzerine yıkıcı etkileri olmaktadır.

Bir nörolog olarak, unutkanlık seviyesini ölçebilmek için hastanıza hangi soruları soruyorsunuz? Hastanın verdiği hangi yanıtlar normal, hangileri bir sorun olduğunu gösteriyor?

Kişinin yeni bir bilgiyi öğrenme kapasitesi en önemli unutkanlık testlerinden biridir. Eğer kişi kısa süre önce öğrenmesi gereken bir bilgiyi eskisine göre daha fazla efor sarfetmesine rağmen öğrenemiyorsa, hastanın klinik olarak değerlendirilmesi gerekir. Yine hastanın günlük yaşantısı içerisinde her zaman yaptığı işlerde (günlük hijyen, giyinme, soyunma, ev veya işte yaptığı rutin faaliyetlerde) kendisinin veya çevresinin fark ettiği bir zorlanma halinin varlığı, unutkanlık açısından bir nöroloji uzmanının görülmesi gerektiğini düşündürür. Kişiye sorduğumuz “Eşya kaybediyor musunuz?”, “Ocağın altını açık unutuyor musunuz?”, “Evinizin ya da işinizin yolunu bulmakta zorlanıyor musunuz?” gibi sıklıkla düşünmeden yaptığımız faaliyetleri sorgulayan sorulara verilen olumsuz yanıtlar klinik olarak bir Demans tablosundan şüphelendirebilir.

Unutkanlık toplumda çok yaygın mı? Size bu konuda başvuran hastaların oranı nedir?

65 yaş üzerindeki yaklaşık her 10 kişiden birinin hayatı boyunca Demans tablosuyla karşılaştığı saptanmış olup, artan yaşam süresi ve yaşlanan nüfusla birlikte, 2050 yılında dünya çapında 150 milyon Demans hastası olacağı öngörülmektedir. Ancak, genel nöroloji pratiğinde yaklaşık tüm başvuruların %10’u unutkanlık şikayetiyle polikliniğe gelmekte olup, bu hastaların büyük bir kısmında herhangi bir sorun bulunmamaktadır.

Beynin kullanılmayan bilgileri çöpe atıp, yerine yenilerini kaydettiği biliniyor. Beynin bu sistemi nasıl çalışıyor? Bu normal bir süreç midir?

Aslında gerçekten öğrenilen herhangi bir bilgi beyin tarafından çöpe atılmaz, ancak sınırlı sayıdaki beyin hücrelerinin yeni bilgiyi kaydederken oluşturduğu yeni bağlantılar nedeniyle eski bilgilere ulaşmada kullanılan bağlantılar zaman zaman bir ağacın ölü dalları misali budanarak ortadan kaldırılır. Bilgi çoğunlukla oradadır, ancak tekrar tekrar kullanmadığımız zaman hatırlamamız gitgide zorlaşmaktadır. Bu normal bir süreç olup, unutmak istemediğimiz bilgileri sık sık tekrar ederek kullanılan bağlantıların korunmasını sağlayabiliriz.

Dalgınlık da unutkanlığa sebep olan bir faktördür, değil mi? Peki dalgınlık neden olur? Bu durum her insanda neden farklı oluyor?

Dikkat, sürdürülmesi gereken ama zaman zaman tükenen bir insani kaynaktır. Yorgunluk, stres, açlık, kronik hastalıklar ve psikiyatrik hastalıklar gibi birçok sebep dalgınlığa neden olabilir. Yeni bir bilgiyi öğrenme sürecinde belirli bir süre dikkatimizi sürdürmemiz gerekir. Ancak, yukarıda sayılan sebepler nedeniyle dalgınlıkta bir artma yaşandığı zaman -kişi o anda öğrenmesi gereken bilgiyi etkili bir şekilde kaydedemeyeceği için- çevresindeki insanların söyledikleri başta olmak üzere, birçok konuda unutkanlık yaşadığını zannedebilir. Üstelik cep telefonu, sosyal medya gibi dikkatimizi sürekli cezbederek hayatımızı “kolaylaştıran” cihazlar ve uygulamalar da dikkatimizi bozmakta ve yeni bilgiyi öğrenmemizi zorlaştırmaktadır.

Stresin unutkanlık üzerindeki etkisi nedir?

Stres birçok şekilde unutkanlığa sebep olur. En başta gelen sebeplerden biri, kişinin uykusunu bozarak gün içerisinde öğrenilmiş olan bilginin derin uyku evrelerinde kalıcı hale gelmesinin engellenmesidir. Ayrıca, stres nedeniyle vücutta salınan kortizon hormonu kişinin sürekli yiyecek aramasına ve dolayısıyla kilo alarak diyabete yatkın hale gelmesine, kan basıncının yükselmesine sebep olabilir. Yine, stresli yaşam tarzına eşlik eden sigara kullanımı, aşırı alkol alımı, yüksek kalorili ve hazır gıda tüketimi de Demans riskini artırmaktadır.

Bir insanın adı dilimizin ucuna gelir bazen ve bir türlü hatırlayamayız. Bu normal midir? Hafızamızı bloklayan bu durumun nedeni nedir?

Kişinin bu tip unutkanlıkları -eğer sonradan ismi hatırlıyorsa- çok bir anlam ifade etmez, ancak kalıcı ve ilerleyici unutkanlıklar her zaman bir nöroloji uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. Bu tip unutkanlıklar sıklıkla aynı anda birden fazla konuya odaklanmaya çalışmamız nedeniyle olur.

Unutkanlığımızı önlemek için hangi önlemleri alabiliriz? Ne yemeli ve ne yapmalıyız?

• Sağlıklı yaşam önerileri her zaman önemlidir. Sağlıklı beslenme, düzenli uyku, güçlü sosyal destek ağları, sigaranın bırakılması, egzersiz, alkol tüketiminin azaltılması, varsa yüksek tansiyon ve kan şekerinin kontrol altında tutulması gerekir.
• Diyet açısından bakıldığı zaman, Akdeniz tipi diyet önerilmektedir. Sebze ve meyve ağırlıklı, balık ve derisi alınmış beyaz etin serbest olduğu, yağsız kırmızı etin makul miktarlarda tüketildiği bir diyet önerilmektedir.
• Margarin tipi doymuş yağlardan uzak durmak, tatlı ve hamur işi gibi karbonhidrat kaynaklarını mümkün mertebe azaltmak önerilir.
• Sosyal ilişkilerin de en az diyet kadar önemli olduğu bilinmektedir. Uzun süre tek başına yaşayan, sosyal destekten mahrum kalmış kişilerde de Demans sendromlarının daha fazla görüldüğü saptanmıştır.

Önemli olan, sağlıklı ve işlevselliğini koruyarak yaş alan bir toplum inşa etmektir.

Sağlık21 Eylül Dünya Alzheimer Günü... Alzheimer'ın en yaygın belirtileri neler? Alzheimer'dan nasıl korunabiliriz?