Yapay zeka beyni köreltiyor mu? Beyin ve Sinir Cerrahisi Profesörü yanıtladı

Yapay zeka araçlarının günlük hayatımızdaki artan kullanımı, sunduğu kolaylıklarla birlikte zihnimizin geleceği hakkında önemli soruları da beraberinde getiriyor. Peki, her geçen gün daha fazla başvurduğumuz bu teknolojiler, hafıza, dikkat, problem çözme ve yaratıcılık gibi bilişsel fonksiyonlarımızı uzun vadede nasıl etkiliyor? Bu yenilikler beynimizi tembelliğe mi sürüklüyor, yoksa onu yeni öğrenme biçimlerine mi adapte ediyor? Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı Prof. Dr. Tolga Turan Dündar, sorularımızı yanıtladı...

Yapay zekânın, beynin farklı bölümlerindeki (örneğin prefrontal korteks, hipokampus) aktivite düzeylerini değiştirdiğine dair bilimsel bulgular var mı? Varsa, bunlar ne anlama geliyor?

Öncelikle beyin dokusu hakkında bilgileri sunarak başlamak lazım.. Nöron hücrelerinden oluşan beyin dokumuz sürekli çalışır vaziyettedir. Beyin alanlarımızı efektif kullanma adına yapılır bozulur bir dinamik süreç taşır. Amaç mümkün olan en az enerji ile maksimum uyumu sağlamaktır. Bu uyum kişi nerde yaşıyor ve ne ile uğraşıyorsa ve içinde bulunduğu topluluğun öncelikleri neyse onda var olma mücadelesidir. Bu mücadele içerisinde beynimize eklediğimiz eklentiler beyin dokusunda kendine ait bölgeler oluşturarak var olur. Buna, bilgisayara eklenen tak çalıştır (plug in) bileşenleri gibi bir durum da diyebiliriz.

Bir bebeğin agucuklar ile parmaklarıyla oynaması aslında bu tak çalıştır olan eller ve kolları beynin tanımasıdır. Daha sonra bu tanıma ile beynin motor korteks dediğimiz bölgesinde parmakların ve kolların nöron- sinir topluluklarını oluşturacaktır. Dahası yetişkin beyninde de bu dinamik süreç devam ediyor. Bir özelliğimizi kullanmasak o özelliğe ait olan alanlar günlük yaşantımızda daha sık kullandığımız ve ihtiyacımız olan nöron toplulukları tarafından işgal ediliyor.

Yapay zeka araçlarının günlük hayatımızda artan kullanımı, insan beyninin bilişsel fonksiyonlarını (hafıza, dikkat, problem çözme, yaratıcılık) uzun vadede nasıl etkiliyor?  Kısa vadede nasıl etkiliyor? Körelme veya tembellik gibi riskler var mı?

Bu açıdan bakacak olursak; kullanmadığımız beynin alanlarındaki nöronal bağlantılarda azalma muhtemel olacaktır. Bağlantıları kuvvetlendiren ihtiyaçlar ve mücadeledir. Yapay zeka kullanımı, beynin dinamik mücadele yapısını  potansiyelizede edebilir veyahut negatif yönde de etkileyebilir. Sonucu  belirleyen yapay zeka kullanımının eğitimi, ihtiyaçlar ve zorunluluklar olacaktır.Beynimiz mevcut ortama uyum sağlama yolunu bulur. Bizim üzerimize düşen yapay zekayıda kullanarak yeni gereksinimleri ona sunmamızdır.

Beynimiz, yapay zekâya bağımlılık geliştirebilir mi? Eğer öyleyse, bu bağımlılık nörolojik düzeyde ne tür değişikliklere yol açabilir? Yapay zekânın, beynin farklı bölümlerindeki (örneğin prefrontal korteks, hipokampus) aktivite düzeylerini değiştirdiğine dair bilimsel bulgular var mı? Varsa, bunlar ne anlama geliyor?

Literatürde henüz yapay zekâ bağımlılığı ile alakalı veya beyin dokusunda belli bölgeleri etkiliyor gibisinden bir çalışma bulunmuyor, yapay zekayı kullanma düzeyimize göre yukarda bahsettiğim değişiklikler muhtemel tabii. Çalışma içinde homojen gruplar ve yeterli sayı kullanım gibi kriterler gerekmekte. Şu an için ancak veri toplama aşamasındayız diyebiliriz.

Çocukların ve gençlerin gelişmekte olan beyinleri, yapay zekâya daha mı duyarlı? Onların bilişsel gelişimleri üzerindeki potansiyel etkileri nelerdir?

Erken çocukluk döneminde beyin hücrelerimizin hem sayı hem de kendi aralarında bağlantıları yetişkin çağa göre oldukça fazladır. Beynimiz öğrendikçe bazı bağlantılar daha aktif hale gelir bazıları daha sönük hale gelir ve şu anki bizi oluşturur. Bu gelişim sürecine yapay zekanın kullanımını bilinçli olarak katarsak muazzam beyin dokumuz bunu kendi eklentilerine katıp ona göre gelişimini ilerletir. Ve yapay zeka insanlık için daha kullanışlı hale gelir. Diğer türlü telefon şu anki mevcut dijital sistemler adres ve telefon numarası ezberleme gibi birçok eskiden yaptığımız hafızamızda yer tutan bilgileri şu anda kullanmıyoruz. Eskiden çok fazla ansiklopedi sözlük kullanıyorduk, şüphesiz bunların diğer bilişsel yeteneklerimize katkısı vardı. Dijitalleşme ile birlikte çok daha fazla bilgiye çok kısa sürede erişir olduk. Fakat bu toplumumuzun geriye gittiğini göstermiyor ona göre pozisyon alıyoruz. Ana amacımız olan adaptasyonu sağladığımız müddetçe dünya genelinde diğer toplumlarla beraber ilerliyoruz. Yapay zekada bunun en son versiyonu, gene hayatımıza girecek, önceden yaptığımız birçok alışkanlığımızı yapmayacağız. Âmâ bunların yerine daha üretken amaçla kullanırsak diğer toplumlar ile uyum içinde ilerleyeceğiz ve bir müddet sonra yapay zeka sanki yüzyıllardır hayatımızda varmış gibi gelecek. Sanki renkli televizyonlar gibi, 80’lerde Türkiye’de popüler olmaya başladı.

"GELECEK NESİLLERE ÖĞRETMEMİZ LAZIM"

Özetle insan beyin dokusu potansiyeli henüz yeteri kadar keşfedilmedi. Yapay zeka kullanımı bu potansiyelin keşfin katkı sağlayabilir. Keşfettikçe de yapay zeka gibi birçok yenilikler daha da fazla ivme ile hayatımıza girecek. Korkmamak, etkili kullanmanın yolarını öğrenip gelecek nesillere öğretmemiz lazım.